حلاج در زبان روايت

Hallaj in the Jargon of Narratives

در نقد افراد، گروه‌ها و عقايد آنان، روايت، ابزاري بسيار مهم و تاثيرگذار محسوب مي‌شود. اين تاثيرگذاري موجب شده است كه مخاصمان، به‌ويژه در حوزه عقايد، براي كوبيدن خصم و تقويت خود از اين ابزار مهم سود برند. اما در اين ميان، برخي بي‌دقتي‌ها در استفاده از روايت، سبب قضاوت‌هاي نابجايي شده و پيامدهاي سويي داشته است. تصوف و عرفان و به طور خاص سران صوفيه، از مواردي هستند كه از روايت به عنوان ابزار تخطيه، عليه آن (آنها) استفاده شده است. يكي از اين سران نامي در اين زمينه، حسين‌بن منصور حلاج است. مخالفان عرفان و تصوف مدعي‌اند كه حضرت وليعصر(ع) توقيعي عليه او صادر كرده‌اند. اين توقيع بدون ملاحظه شرايط استناد، مورد استفاده قرار گرفته و تلقي به قبول شده است. اين نوشتار مي‌كوشد با ملاحظه شرايط استناد روايت، ميزان پذيرايي توقيع مزبور را نشان دهد. در اين پژوهش، افزون بر بررسي سند، محتواي روايت و شرايط زماني كه روايت در آن صادر شده نيز مدّ نظر قرار مي‌گيرد.

in criticizing individuals, groups and their beliefs, making use of narratives is taken to be an effective means. This effectiveness has made the antagonists use this means to attack the rivals and strengthen their own stance. However, certain careless use of narratives has brought about some misjudgments and adverse consequences. Gnosticism (mysticism) and the head of Sufi orders in particular, are the cases against which narratives have been used as a falsifying factor. One of the well-known heads of the Sufi orders is Mansur Hallaj. Anti-mystics claim that Imam Mahdi, the Shi’i twelfth Imam, has issued a letter of rebuttal of his claims, which is said to be used as a sound argument and taken as granted by some without taking into consideration the fact that the alleged claim has to be verified as a sound base to rely on. This article is an attempt to show the extent to which the alleged rebuttal can be accepted as a good argument against Hallaj in view of the conditions necessary for accepting a claim. In addition to examining the existing evidence, the content of the narrative in question as well as the historical context for citing such a narrative have to be taken into serious consideration.