قلمرو عقل و قلب در شناخت حق از ديدگاه ابن‌عربي

The Realm of Intellect and Heart in Knowing the Real from Ibn al- ‘Arabi’s Point of View

عقل، به منزله يكي از ابزارهاي شناخت و معرفت انساني، جايگاه بلندي در ميان فلاسفه و انديشمندان دارد اما بسياري از عارفان، عقل را حجاب شناخت و معرفت مي‌دانند، به‌ويژه كه آنان، ميان علم و معرفت فرق مي‌گذارند و معرفت را مربوط به دايره شناخت انسان از حق‌تعالي و تجليات او، و جايگاه آن را قلب، و علم را محصول ادراكات عقل نظري مي‌دانند. ابن‌عربي با احترام به جايگاه عقل، عقل نظري را در معرفت به حق، ناتوان مي‌شمارد. وي معتقد است عقل در شناخت حق‌تعالي، دو مقام و مرتبه دارد: نخست، مقام ادراك؛ دوم، مقام قبول و پذيرش. او عقل را در مقام ادراك و شناخت ذات حق و بعضي از مراتب تعينات و تجليات حق، ناتوان معرفي مي‌كند. اما در مقام پذيرش و قبول، قادر به شناخت حق مي‌داند و براي آن محدوديتي قايل نيست، اگرچه موضوع پذيرفته شده با مقام ادراكي عقل، قابل استدلال و برهان نباشد. اين مقاله با بيان و تحليل مسيله به مفهوم شناخت و جايگاه عقل، و سپس به دو مقام و مرتبه آن مي‌پردازد و مهم‌ترين دلايل ناتواني عقل نظري، در بعد ادراك و شناخت حق و ويژگي‌هاي هر يك را از ديدگاه ابن‌عربي مورد بررسي قرار مي‌دهد. روش اين پژوهش بر اساس تجزيه و تحليل و بيان مطالب از مهم‌ترين كتاب‌هاي ابن‌عربي (فتوحات مكيه، فصوص‌الحكم و شرح‌هاي آن و تجليات الهي) مي‌باشد. مطالعه اين پژوهش مي‌تواند در تجزيه و تحليل مباحث معرفت‌شناسي جديد كارگشا باشد و خواننده محترم مي‌تواند درستي يا نادرستي دلايل ابن‌عربي را بر محدوديت عقل در بُعد ادراك، و نامحدود بودن آن به دست آورد.

To philosophers and thinkers, Intellect as a human means of acquiring knowledge has occupied a high position. However, many mystics consider intellect as a veil which covers the true knowledge, for they particularly make a distinction between science and knowledge and consider knowledge as something concerned with man’s knowledge of God, the Almighty and His Self-disclosure, and believe that the locus of knowledge of this kind is heart and that science is the product of the perceptions of the theoretical intellect. Giving importance to this locus of intellect, Ibn ‘ Arabi considers intellect as incapable of knowing the Truth. He holds that, to know the Transcendent, intellect is of two contexts: the context of perception and the context of acceptance. He introduces intellect as incapable in the context of perceiving and knowing the essence of the Real and some of His modes and theophanies ;however, in the context of acceptance, intellect is considered by him to be capable of knowing the Truth or the Real with no limitations, though this accepted position may not be supported by arguments provided by intellect in its the context of perception. The study of the content of this research work can be effective when analyzing the issues in modern epistemology and the reader can comprehend the truth and falsity or weakness of the arguments offered by Ibn ‘Arabi which prove that intellect is limited in terms of perception and unlimited in terms of acceptance of Divine Grace in contrast to the new discussions on this subjet in epistemology to find new solutions or suggestions for the questions involved.