سفال منقوش گلابه اي (انواع، گستردگي، تاريخ گذاري)

Slip-painted Pottery (Types, Widespread, Dating)

حدود دو سده پس از ظهور اسلام، توليد سفال در سرتاسر سرزمينهاي اسلامي به‌تدريج دستخوش تغييراتي شگرف شد. در سرزمينهاي شرقي اسلام اين تحولات هم‌زمان با آغاز نهضتها و جنبشهاي ايراني و تاسيس سلسله‌هاي مستقل مانند طاهريان و سامانيان صورت پذيرفت. مهم‌ترين سهم هنرمندان ساماني در ساخت سفال‌هاي اسلامي ابداع و تكامل سفال‌هاي منقوش گلابه‌اي است. اين سفالينهها با الگوهاي تزييني متنوعي همچون نقوش تجريدي، هندسي، گياهي، پيكرهاي و خوشنويسي، در عين تاثيرپذيري از هنر ساساني، سفالگري چين و سفالگري عباسي، ارايه‌?دهنده نمونه‌هاي هنري نوآورانه، ممتاز و منحصر‌به‌فردي در تاريخ سفالگري دوران اسلامي‌اند. شواهد باستان‌شناسي، در‌حالي‌كه نيشابور و افراسياب (سمرقند قديم) را مراكز اصلي توليد زيباترين نمونه‌هاي منقوش گلابه‌اي معرفي مي‌كنند، مناطقي وسيع شامل آسياي مركزي، خراسان بزرگ، سيستان، بخشي از سواحل جنوبي درياي خزر و كرمان را به‌عنوان محدوده گسترش سفال منقوش گلابه‌اي نشان مي‌دهند، گسترهاي كه هيچ‌گاه به‌طور جدي به مناطق مركزي و غربي ايران كشيده نشد. توليد وسيع اين‌گونه از سفالها در سومين سده هجري آغاز شد و در سده چهارم هجري به اوج رسيد، اما در سده پنجم هجري با رواج خمير سنگ در ساخت بدنه سفال، استفاده از لعاب قليايي و نيز انتقال مراكز سياسي و فرهنگي و هنري از شرق به مناطق مركزي ايران، توليد اين‌گونه از سفالها با افت كيفي و كمي فراواني مواجه شد، به كارگاه‌هاي محلي محدود شد و به‌تدريج به دست فراموشي سپرده شد. روش اين پژوهش توصيفي‌ـ‌تحليلي است و گردآوري اطلاعات آن به‌شيوه اِسنادي انجام شده است و اهدافي همچون گونهشناسي، شناسايي مناطق گسترش و دستيابي به تاريخگذاري مشخص براي اين‌گونه از سفالها را دنبال ميكند.

About two centuries after the appearance of Islam, the production of potteries were gradually changing through Islamic world. At eastern parts these changes were taking place coincident with Iranian movements and establishment of independent dynasties such as Tahirids and Samanids.The most important contribution of Samanid artists in Islamic pottery-making was the invention and completion of the Slip-painted wares. By means of such variety of decorative patterns like abstract, geometric, vegetarian & figurative patterns & calligraphy, this art not only affected from sasanian art, chinese and abbasid wares but also presented creative and artistic types during the history of Islamic pottery production. Archaeological evidence introduce Nishapur and Afrasiab (old Samarkand) as the main centers of the most interesting Slip-painted ceramics and also central Asia, Great Khurasan, sistan, parts of southern region of Caspian sea and Kirman as the area in which this kind of ceramics developed. This is obvious that development of Slip-painted potteries were in the lands which were under dominance of samanids; It means that the production of Slip-painted wares widespread from central and southern Iran eastward deep into central Asia and not considerably in central and western of Iran. Producing a large amount of these ceramics began during 9th century A.D (3th century A.H) and it reached its climax in 10th century A.D (4th century A.H). During 11th century A.D (5th century A.H) when the usage of alkaline glaze, Stone-paste for ceramic body were common and also the transmission of political, cultural and artistic centers from east to central parts of Iran, the production of Slip-painted potteries decreased qualitatively and restricted to regional centers and their production are forgotten gradually. This study is based on descriptive- analytical method and the gathering of data is done in the method of documentary & follow the purposes such as typology, Recognizing the widespread regions and accessing to definite dating for these kind of potteries.