نگاهي به بحث تلازم بين متصله لزوميه و منفصله در كلام خواجه نصيرالدين و فخر رازي و بررسي تطبيقي آن با منطق جديد

ابن‏سينا در فصل هشتم از نهج سوم كتاب اشارات و تنبيهات در بيان اقسام تركيب قضاياي شرطيه متصله و منفصله از اجزايي چون قضاياي حمليه و شرطيه، چند مثال مطرح مي‏كند كه نخستين آنها براي قضيه متصله مركب از متصله و منفصله است. همين مثال، مبناي منازعه‏اي تامل‏انگيز بين دو تن از شارحان اين كتاب يعني خواجه نصيرالدين طوسي و فخر رازي مي‏گردد. فخر رازي معتقد است هر قضيه متصله لزوميه تنها با يك قضيه منفصله از نوع مانعه‏الخلو هم‏ارز است؛ ديدگاهي كه شباهتي با مباحث منطق جديد دارد. در مقابل خواجه طوسي معتقد است اين انحصار صحيح نيست و مي‏توان هر قضيه متصله لزوميه را به يك منفصله مانعه‏الخلو و يا منفصله مانعه‏الجمع، بدون رجحان هيچ كدام تاويل كرد. در اين بين، هم براي داوري ميان فخر رازي و خواجه طوسي و هم براي تبيين ديدگاه منطق جديد در اين‏باره، از منطق جديد كمك گرفته‏ايم و در نهايت ضمن تبيين تفاوت نظر فخر رازي و منطق جديد، نشان داده‏ايم كه نظر صحيح همان راي خواجه طوسي بوده و منطق جديد نيز در اين مورد مويد ديدگاه خواجه مي‏باشد.

Stating various types of composition of conjunctive and disjunctive conditional propositions from elements such as categorical and conditional propositions in chapter 8, section 3 of his book “ Al Isharat wa al Tanbihat” , Ibn Sina gives several examples the first of which is the conjunctive proposition composed of a conjunctive and a disjunctive proposition. This very example is the core of a noteworthy controversy between two commentators of this book i.e. Khajeh Nasir al Din Al Tusi and Fakhr Razi. Fakhr Razi holds that any cogent conjunctive proposition is equivalent to only one exclusive disjunctive proposition, a view somewhat identical with what is raised in modern logic. In contrast, Khajeh Tusi believes that this exclusiveness is not right and any cogent conjunctive proposition can be reduced to an inclusive disjunctive proposition or incompatible disjunctive one without distinction or preference. Judging the views of Fakhr Razi and Khajeh Tusi and explaining the view of modern logic in this regard, the present article benefits from modern logic. Finally, explaining the difference between the view of Fakhr Razi and modern logic, it concludes that the right view is that of Khajeh Tusi confirmed by modern logic