تحليل انتقادي ديدگاه استاد مطهري درباره ارتباط علم پيشين، قضا و قدر الهي و اختيار بشري

در باب مساله ارتباط علم الهي و اختيار انسان، پاسخ هاي گوناگوني داده شده است. يكي از مهمترين پاسخ ها، توجّه به متعلَق علم الهي است. پاسخ استاد مطهري از اين نوع است. وي متعلّق علم الهي را نظام علّت و معلولي مي داند. تمامي افعال انسان نيز متعلّق علم الهي است. تحليل ايشان در باب اختيار دو گونه است: 1. موجودي به چيزي عالم باشد و آن را بخواهد و انجام دهد، 2. انجام دادن عمل بر طبق خواست فاعل بدون هيچ اجباري. ايشان ديدگاه ميرداماد و ملاصدرا را پسنديده اند. قضا و قدر الهي، سرچشمه گرفتن نظام سببي و مسبّبي جهان از علم و اراده الهي است. ايشان در اثبات سازگاري قضا و قدر الهي و اختيار انسان، دو گونه قضا و قدر را از هم تمييز داده اند: 1. قضا و قدر حتمي و 2. غير حتمي. در غيرمجرّدات، قضا و قدر غير حتمي است. تمام علل و اسباب، مظاهر قضا و قدر الهي است و در هر حادثه اي، هر اندازه علل و اسباب مختلف باشد، قضا و قدرهاي گوناگون وجود دارد. افعال بشر نيز به انواع اختيارها بستگي دارد. بنابراين انسان مختار است كه بكند يا نكند، اگر بكند به قضا و قدري است و اگر نكند به قضا و قدر ديگري است. نه تنها اعتقاد به قضا و قدر الهي منافي اعتقاد به اختيار انسان نيست، بلكه آن را تقويت مي كند.