تطبيق بينامتني تصويرهاي دُره از كمدي الهي با نسخه مصور معراج نامه شاهرخي

Intertextual Comparison of Shahrokhi’s Illustrated ”Meraj Nameh“ and Dore’s Paintings of Dante’s ”Devine Comedy“

كمدي الهي دانته، بزرگترين اثر ادبي اروپا در قرون وسطي(1300م/699ه.ق) و معراج نامه، شرحي كه به صورت نثر درباره معراج پيامبر اكرم(ص) نوشته شده، به عنوان دو الگوي سفر معنوي و روحاني به عوالم پس از مرگ آدمي است. آفرينش اينگونه آثار كه برخاسته از باورهاي قومي و ديني در دو فرهنگ غرب و شرق است، همواره الهام بخش هنرمندان، شاعران، نويسندگان، نقاشان و نگارگران در دوره هاي مختلف بوده است. در غرب، تصويرسازي هاي گوستاو دُره(1870م) از كمدي الهي و در شرق نگاره هاي نسخه مصور معراج نامه شاهرخي(840ه.ق)، بازگوكننده كامل مراحل گُذار و چگونگي رخدادها در اين گونه آثار هستند. ازآنجا كه مهمترين ارجاعات در تصويرها و نگاره هاي بيان شده، ارجاعات بينامتني(روايتي- تصويري) است كه به آنها برگردان بينانشانه اي نيز گفته مي شود، اين پرسش مطرح مي شود كه چگونه مي توان از طريق مقايسه و خوانش بينامتني رابطه و آستانگي تشابهات مورد نظر را در تصويرها و نگاره هاي يادشده كشف كرد. تلاش نگارندگان در پژوهش حاضر برآن است تا در پاسخ به پرسش تحقيق با استفاده از منابع كتابخانه اي و با فرض تاثيرپذيري دانته از ادبيات شرق(براساس نظرات محققان) به ويژه رساله معراجيه و همچنين روش مقايسه اي به خوانش بينامتني(روايتي- تصويري)، غيرمستقيم عناصر تصويري(بينانشانه اي) مشترك ازلحاظ خوانش و مقايسه محتواي روايتي تصويرها را شناسايي كنند. افزون براينكه، اين امر از اهداف اصلي اين پژوهش نيز، به شمارمي رود. نتيجه بررسي هاي انجام شده بيانگر وجود تصويرها با محتوا و مضمون مشابه در بخشهاي مختلفي همچون: سرآغاز سفر، مراحل مختلف سفر، سير در آسمانها و افلاك و داشتن راهنما است. ازطرفي، گرچه اين تصويرها داراي محتوا و مضموني مشابه هستند ليكن، به دليل تفاوتهاي زيربنايي در فرهنگ و هنر غرب و شرق كه ناشي از طرز تلقي و نگاه به موضوعات و كل جهان هستي است، از ديدگاه هاي تخيلي متفاوتي در چگونگي تجلي خود برخوردار هستندكه اين موضوع هم، در متن مقاله بررسي شده است.

Dante’s Devine Comedy, the greatest European literary work of Middle Ages (1300.A.D), and Meraj Nameh (a description of Prophet Muhammad’s Ascension written in prose) are regarded as two examples of a spiritual journey to the hereafter. The creation of such works which resulted from religious and ethnic beliefs in the two Western and Eastern cultures has always inspired artists (poets, authors, and painters) throughout different eras. Gustave Dore’s illustrations of Dante’s Devine Comedy in the West and images of the illustrated version of Shahrokhi’s Meraj Nameh in the East can be considered as comprehensive expressions of Passage phases and description of events in such works. Since the most important references in the mentioned pictures and illustrations are intertextual (narrative – visual) ones - also known as intersemiotic translation- a question raised here is whether it is possible to discover the similarities between the two mentioned works through intertextual reading and comparison of the pictures. With the assumption of the influence of the Eastern literature–especially Resaleh Merajieh– on Dante (as researchers believe) and applying an indirect contrastive– intertextual approach, the present study attempts to introduce and compare the similar pictures from an intertextual– narrative viewpoint. Previous studies indicate the existence of pictures with similar themes and contents in various phases of the journey such as the prologue, the Hell and the Heaven in the two works which, though similar in content and theme, take different imaginary viewpoints in their manifestation due to basic cultural differences.