بررسي قاعده‌ي فقهي، كلامي «عدم مواخذه و مسيوليت فرد در قبال عملكرد ديگري»

An Inquiry into the Legal-Theological Rule of "Non-Reprimand and Unaccountability of a Person Versus another Person’s Action”

يكي از قواعد فقهي، كلامي مهم كه در متون فقهي كمتر مورد توجه قرار گرفته، قاعده‌ي «مواخذه نكردن فرد به گناه غير و بي‌مسيوليتي فرد در قبال عملكرد افراد» است كه در آيه «لاتَزِِرُ وازرَهٌ وِزرَ اُخري» تجلّي مي‌يابد. بر اساس اين قاعده، كه شامل امور دنيوي و اخروي مي شود، هيچ حكم فقهي نبايد مسيوليت عملكرد فردي را بر عهده‌ي ديگران نهد. با آن كه برخي فقيهان به طور پراكنده در استنباط احكام به اين قاعده استناد كرده اند، ليك احكامي فقهي نيز در مخالفت با آن مشاهده مي-گردد. از جمله: احكام فقهي فرزندان كفار و زنازاده و سرنوشت اخروي آنان به تبع پدر و مادر، و عذاب شدن ميت به سبب گريه خويشان او، كه در اين نوشتار مورد بررسي قرار گرفته است. چنانكه نقش اين قاعده در نقد محتوايي روايات نيز تحليل شده است.

One of the significant legal-theological rule, which has drawn little attention in legal texts, is the rule of “not reprimanding a person for another person’s sin and the unaccountability of the person for other people’s action,” which is expressed as part of aya 164 of Surat al-An‘am, (no bearer shall bear anotherʹs burden). According to this rule, which includes both matters of this world and the Hereafter, no legal ruling should leave the responsibility of a person’s action upon others. Although some jurists have dispersedly relied on this rule in inference of rulings, some legal rulings have also been noticed in opposition to this rule. The legal rulings examined in this article include: rulings about disbelievers’ children, bastards and their otherworldly fate because of their parents, and the tormenting of the dead because of their relatives’ weeping. Furthermore, the role of this rule in the content criticism of the traditions has also been analyzed.