بررسي روند توليد سفالينه‌هاي آبي و سفيد در ايران طي ادوار مختلف اسلامي

The Study of Production Process of Blue and White Ceramics in Different Islamic Periods

سفالينه هاي آبي و سفيد، يكي از مهمترين و درعين حال فراوانترين سفالينه هاي لعابدار جهان اسلام به ويژه طي دوران متاخر اسلامي هستند. اين مساله كه براي نخستين بار اين سفالينه ها در چه مركز يا مراكزي و چه دوره زماني اي توليدشده اند، پرسشي است كه هنوز پاسخي بدان داده نشده است. براساس شواهد باستان شناسي موجود، يكي از مناطقي كه دست كم از سده هاي اوليه اسلامي به بعد اين سفالينه ها در آن شناسايي شده، مرزهاي فعلي سياسي ايران است. ازين رو، در نگارش مقاله حاضر تلاش بر آن شده است تا بنابر اطلاعات به دست آمده از منابع كتابخانه اي منتشرشده و يافته هاي حاصل از كاوش هاي باستان شناسي، اينگونه سفالين در ايران مطالعه و بررسي شود. از اين راه، تا حدودي به پرسش هاي مطرح شده در اين پژوهش با اين فرض كه سرزمين ايران به دليل پيشينه طولاني تاريخي در عرصه توليد سفال، احتمالاً يكي از مناطق مهم توليد سفال آبي و سفيد از همان سده هاي اوليه اسلامي به بعد بوده است، پاسخ داده مي شود. براساس اسناد باستان شناسي بسياري كه در كاوش ها و مطالعات باستان شناسي بخش هاي مختلف سرزمين ايران به دست آمده، مشخص شد كه پس از قرن ششم هجري گونه هاي مختلفي از سفالينه آبي و سفيد در مراكز متعدد و با شيوه هاي گوناگون توليدشده اند. با اينكه در فاصله قرن هاي يك تا پنج هجري قمري، قطعه هاي فراوان سفالينه هاي آبي و سفيد در مراكزي چون نيشابور و شوش شناسايي شده اند ليكن، شواهدي كه مبتني بر توليد اين ظرف ها در آن مراكز باشند، بسيار اندك بوده و بيشتر نتايج به دست آمده هم، بر آزمايش هاي علمي تكيه دارند.

Blue and white ceramics is one of the most important and abundant types of glazed ceramics in the Islamic world, particularly during the late Islamic period. There are some questions regarding this ceramics which have not been answered yet; for instance, where and when was such kind of ceramics first produced? According to archaeological evidence, Iran produced such kind of ceramics from at least early Islamic time. Therefore, the current study aims to explore this type of ceramics in Iran based on published resources as well as evidence uncovered through archaeological excavations. The study shows that in Iran, from the sixth century onwards, different types of blue and white ceramics in numerous centers and with different methods have been produced. Although in the span of first to fifth centuries (A.H) numerous pieces of blue and white ceramics in centers such as Nishapur and Susa have been identified, the evidence showing their local production is absent and most results are based on scientific experiments