مطالعه تطبيقي طراحي معماري و شهرسازي قزوين و اصفهان (دو پايتخت دوره صفوي)

A Comparative Study of Architecture and Urban Design of Isfahan and Qazvin (two capitals of Safavid era)

شهر قزوين هنگام پايتختي خود در دوران استيلاي سلسله صفويه، دربردارنده بناهاي زيباي بسياري بود كه متاسفانه پس از جابه جايي پايتخت ايران از قزوين به اصفهان درنتيجه بي توجهي به آن به مرور زمان تخريب شد. دراين ميان نكته قابل اهميت اين است كه بسياري از اين بناهاي تخريب شده و يا باقيمانده افزون بر هم نام بودن با بناهاي شهر اصفهان همچون باغ سعادت آباد، چهلستون، كاخ جهان نما و عاليقاپو در پارهاي موارد هم شباهت هايي با آنها دارند. براي نمونه شباهت الگوي خيابان چهارباغ اصفهان به طرح خيابان دولتي در جبهه جنوبي باغ سعادت آباد قزوين البته در مقياسي وسيع تر و يا شباهت كاخ چهلستون اصفهان به كاخ چهلستون و آبنماي واقع در جلوي آن در شهر قزوين، ازاين دست همانندي ها است. بنابر آنچه گفته شد، نگارنده در پژوهش حاضر برآن است تا ضمن شرحي كوتاه درباره شكل گيري شهرهاي اصفهان و قزوين، بناهاي يادشده در بالا و احتمالاً چگونگي تخريب و بيان كاربري كنوني آنها با مطالعه تطبيقي طراحي معماري و شهرسازي اين دو پايتخت دوره صفوي پاره اي از الگوهاي به كاررفته درطراحي اين گونه فضاها و بناها را كه در ساخت عناصر شهري اصفهان به كاررفته، مشخص كرده و درپايان، به مقايسه اي ازنظر الگوي معماري، تزيينات، مقياس و ... ميان آنها بپردازد. نهايت، پس از مطالعات انجام شده چنين به دست آمد كه مي توان زمينه هاي تكامل يك الگوي به كاررفته در شهر قزوين را در شهر اصفهان هم بررسي كرد و يا با الگوهاي تازه اي كه براي نخستين بار در شهر اصفهان اجراشده اند، آشناشد.

As a capital of Safavid dynasty, Qazvin city had many beautiful buildings which, after the transference of capital from Qazvin to Isfahan, gradually destroyed due to lack of attention. The most important point is that many of these destroyed or remained buildings, in addition to be namesake with Isfahan’s buildings such as Baq–e Saadat Abad, ChehelSotun, Jahan–Nama palace, Ali Qapu etc, are similar to them in some other aspects. As an example, the plan of Isfahan’s ChaharBagh is similar to the plan of Dolati Street in the south side of Baq–e Saadat Abad of Qazvin (of course in a wider scale), or the similarity between ChehelSotun palace of Isfahan and that of Qazvin with its fountain. In this article, while proposing a brief explanation of the formation of the two cities and aforementioned buildings, the way of their destruction and description of their present role, we are going to determine some models used in the planning of such buildings as well as urban spaces of Isfahan. Finally, a comparison is made between them in terms of ornaments, scale and other factors. In this regard, the main question of this research is about the differences and similarities between some of the urban planning and architectural elements of Isfahan and Qazvin in Safavid era which is answered by using qualitative and quantitative research methods.