منزلت «قانون» و «نظم» در نظريه‌هاي علوم اجتماعي و مديريت و پيشينه آن در اداره امور ايران عصر قاجار

Law and Order in Social Sciences and Management and Their Relevance to Administration of Iran During Qajar Period."

نظم و قاعده ورزي - به مثابه يكي از اركان امور مديريت و سازمان - در اساس مولود و محصول «قانون» به عنوان، مهم‌ترين محك سنجش امور و پديده‌هاي جاري جوامع، و قانون باوري است. در جوامع اروپايي، وجود قوانين و رويه‌هاي حقوقي، حتي در دوره‌‌هاي تاريخي حاكميت سلطنت مطلقه، موجد پديد آمدن و غلبه روح قانون‌مداري در اكثر جنبه‌‌هاي حيات زندگي و هم‌چنين در عرصه مطالعات و نظريه‌هاي علمي در حوزه‌هاي گوناگون و ازجمله علوم اجتماعي و مديريت گرديد. حال آنكه در ايران، به دليل وجود حكومت‌هاي استبدادي و خودكامه پادشاهي و فقدان «قانون»، همواره روحيه و عادت قانون گريزي و قانون ستيزي، در ابعاد گوناگون زندگي اجتماعي، به ويژه در اداره عمومي و كاركرد نظام ديوان سالاري، وجه غالب امور جاري جامعه گرديد. روحي‌هاي كه در دوره قاجار و پس از آن تداوم و تشديد يافت و حتي پديده انقلاب مشروطيت هم قادر به تحول بنيادين در آن نگرديد. در واقع پرسش اصلي آنست كه با توجه به اهميت قانون و نظم در آراي دانشمندان حوزه علوم اجتماعي و مديريت و اداره امور، وضعيت قانون‌مداري و پيشينه آن در نظامات اداري دوره قاجار به چه نحو بوده است؟ در اثر حاضر كوشش شده است با بهره‌گيري از روش ساختمندگرا – كه كنش و ساختار را توامان مداخله‌گر در تبيين علمي پديده‌هاي اجتماعي مي‌شمارد – به پرسش پراهميت ياد شده پاسخ داده شود.

Law and order is considered as the basis of administration, and its implementation as the criterion of evaluation. The prevalence of law and respect for it has been a touchstone in western countries even during the age of absolutism. Such orientation provided a favorable background for lawfulness in various realms in those regions. While in Iran because of the presence of dictatorial regimes, and ruling upon personal whims along with the lack of law and any respect for it, lawlessness prevailed. That in turn was translated into patterns of evading law in administration and ruling the country in general. This spirit set in the past which prevailed with full vigor during the Qajar period, even the constitutional revolution was not able to shake its foundation.