خلاقيت هاي طراحي شهري دوره اتابكان فارس در شكل گيري شبكه فضاهاي عمومي شهري شيراز

Urban Design Creativity of Atabakn Fars Age in the Formation of Shiraz Network of Urban Public Spaces

در ادبيات اخير طرّاحي شهري، دست?يابي به ساختاري منسجم از شبكه فضاهاي عمومي شهري به عنوان گامي مهم در جهت رسيدن به توسعه پايدار شهري و هم?چنين ارتقاي كيفيّت فضاهاي عمومي شهري بيان شده است. با وجود نو بودن اين مفهوم، در تاريخ شهرسازي ايران، الگوهاي ويژه مرتبط با اين موضوع را ميتوان مشاهده كرد. اقدامات شهرسازي دوره اتابكان فارس (قرن ششم و هفتم هجري قمري) در شيراز يكي از مراجع مهم در شكلگيري اين شبكه بر مبناي حياط مساجد است. روش پژوهش در اين نوشتار تحليل تاريخي فضاهاي معماري و تحوّلات شهري شيراز دوره اتابكان بر اساس منابع دسته اول معاصر است. نتايج اين تحليل تاريخي بر مبناي مفاهيم معاصر طرّاحي شهري نشان ميدهد كه با شكلگيري بناي عمومي شاخصي هم?چون مسجد نو اتابكان با تبعيّت از الگوي مسجد جامع عتيق، گونهاي جديد از فضاي عمومي ايجاد شده بود. تحليل فضاي معماري مسجد نو نشان ميدهد كه حياط بر شبستان مقدم بود و به صورت ميدان عمومي شهري عمل مي?كرد. با كشف مقبره شاهچراغ و سيد مير محمد در اين دوره، از يك سو صحن اين بقعهها، به عنوان يكي از بديعترين الگوي فضاي باز عمومي شهري در ايران، شكل گرفتند و از سوي ديگر بازار نيز براي ارتباط اين دو ميدانچه ايجاد شد. ارتباط صحن سيد ميرمحمد با مسجد جامع عتيق، اتصال صحن دو بقعه از طريق بازارچه سرحوض آقا و هم?چنين اتصال صحن شاهچراغ با صحن مسجد نو از طريق بازارچه سر چهارراه، سبب شكل?گيري محوري عمود بر محور دوره آل بويه شد و شبكه ارتباطي منسجمي از فضاهاي عمومي شهري در تركيبي از فضاهاي باز صحن مساجد و بقعه?ها و عناصر اتصالي بازار شكل گرفت. اين شبكه در جهت ارتقاي كيفيّت بيش?تر مركز شيراز عمل مي?كرد و از خلاقيّت?هاي طرّاحي شهري در تاريخ شهرسازي ايران است. در واقع ميتوان گفت هويّت شبكه منسجم فضاهاي عمومي شهر ايراني دوره اتابكان، علاوه بر در نظر داشتن فضاهاي عمومي كهن، فضاهاي جديد را از طريق فعالترين و سرزنده?ترين فضاي عمومي شهري يعني بازار به هم پيوند ميدهد.

In recent literature of urban design, access to an integrated structure of the urban public spaces is stated as an important step in achieving urban sustainable development and also promoting the quality of urban public spaces. Despite the newness of the concept, in the history of Iranian urban development , the specific models related to this subject can be observed. The measures taken by Atabakan Fars in urban development ( six and seven centuries AfterHijra) in Shiraz was one of the important references in the formation of this network based on the mosque court. The research method of this article is a historical analysis of the architectural spaces and urban changes of Shiraz in Atabakan age based on the first hand contemporary sources. The results of this historical research based on the concepts of urban contemporary design shows that with the formation of the indicative public building such as New Atabakn mosque by following the model of Atiq mosque, a new version of public space was established. Analyzing the architectural space of New Mosque shows that the court was prior to hypostyle hall(Shabistans -nightly prayer chamber). and was acting as the urban public circle. With the discovery of the tombs of Shah-e Cheragh and Seyed Mir Mohammad in that period wit Atiqu mosque , the connection of the courts of two tombs through market of Sar Hoze- Aqa and also the connection of Shah-e Cheragh court with the court of New Mosque through market of Sar-e Chahrrah , gave rise to the formation of a pivot vertical on the pivot of Al-e Bouyeh(Buwayhid)age and an integrated connection network of urban public spaces was formed in a combination of open spaces of mosque courts and tombs and market connecting elements. This network used to act in promoting the higher quality of the center of Shiraz . It is one of the creativities of urban design in the history of Iranian urban development. In fact, it can be said that the identity of the integrated network of Iranian city public spaces of Atabakan age , in addiction to include the old public spaces , connects the new spaces through bazaar as the most active and lively urban public space.