جريان روشنفكري در عصر مشروطه: چالش‌ها و فرصت‌ها

Intellectualism during constitutional movement, challenges and opportunities

روشنفكري به دنبال رويارويي جريانات ديني- كليسايي با دستاوردهاي علمي و بشري بود كه پس از چند قرن چالش شديدي را ميان دين، علم و سياست به وجود آورد. اين پديده در برهه‌اي از تاريخ (دوران قاجاريه) با همان ويژگي‌هاي غربي خود وارد ايران شد و در مواجه با نهضت مشروطه مجالي يافت تا بتواند عقايد و افكار خود را بر جامعه حاكم و از فرصت‌هاي به وجود آمده استفاده نمايد. اين نوشتار، ضمن اشاره به مفهوم روشنفكري در غرب و مختصات آن به بررسي وضعيت روشنفكري در دوران مشروطه پرداخته و چالش‌ها و فرصت‌هايي را كه اين گروه در جامعه با آن مواجه بوده است تبيين مي‌نمايد. با توجه به چالش‌ها و فرصت‌هايي كه اين جريان داشته مي‌توان نتيجه گرفت اگر چه روشنفكران با طرح مفاهيمي چون حكومت قانون، آزادي خواهي، ملّي‌گرايي و... در جهت محدود كردن نظام استبدادي گام برداشته و با شعار رفع عقب‌ماندگي جامعه ايران حركت كردند اما اتكاي بيش از حد و تسليم آنها در برابر غرب، عدم پايگاه مردمي و از همه مهمتر مقاومت و مخالفت با نهاد روحانيت و دين، در عمل به يكي از عوامل اصلي انحراف در مشروطه مبدل شد كه موجب محكم شدن جاي پاي استعمار در كشور و روي كارآمدن استبداد رضاخاني گرديد.

Intellectualism placed religious Christian church supporters against scientific mankind achievements that led to deep challenge among religion, science and politics. This phenomenon and its western characteristics entered Iran during Ghajar dynasty and while confronting Iranian constitutional movement, it had the chance to rule out the society through intellectual ideas and opinions and enjoy the opportunities. In this article, western intellectualism and its specifications described and then its influence on Iranian constitutionalism movement as well as its challenges and opportunities articulated. Given these challenges and opportunities, one can concludes that although intellectuals brought up concepts like the rule of law, freedom, nationalism, etc and thereby helped to constrain Ghajar monarchies and decrease backwardness of the society, but their strong reliance and deep submission to west, lack of public base and most importantly their resistance and opposition toward clergies and Islam, actually formed one of the pillars of constitutionalism movement diversion and finally consolidated colonialism and established Reza Khan totalitarianism.