تحليل مفهوم‏سازي استاد مطهري از عدل الهي

Critical analysis of Ostad Motahhariʹs conceptualization from divine justice

يكي از آموزه‏هاي اديان، عادل بودن خدا است. اثبات عدل الهي، به لحاظ منطقي مسبوق به تحليل مفهوم عدل الهي است. در اين پژوهش به تحليل انتقادي ديدگاه استاد مطهري در مفهوم‏سازي عدل الهي مي‏پردازيم. استاد مطهري اطلاق‏هاي مختلف عدل يعني تناسب، مساوات، رعايت حقوق افراد و رعايت استحقاق‏ها در افاضه وجود را بيان مي‏كنند. از نظر ايشان عدل الهي داراي دو بعد در نظام تكوين و تشريع است. عدل الهي در نظام تكوين به معناي «رعايت استحقاق‏ها در افاضه وجود» است و عدل تشريعي يعني در نظام جعل و تشريع قوانين همواره اصل عدل رعايت شده است. مطابق با نظريه غالب متكلمان شيعه و معتزله، عدل الهي به معناي انجام فعل نيك و از صفات فعل است. غالب حكماي مسلمان عدل الهي را از صفات ذات باري تعالي مي‏شمارند. ديدگاه استاد مطهري در اين باب مبهم مي‏نمايد. ايشان در موضعي عدل را صفت فعل شمرده‏اند، در حالي كه تعريف ايشان از عدل الهي، به قول خودشان، شبيه تعريف حكمايي است كه عدل را صفت ذات پروردگار مي‏شمارند. ايشان همانند علامه طباطبايي عدل را در بين بشر اعتباري مي‏خوانند، در حالي كه عدل الهي را حقيقتي كمالي مي‏دانند. لازمه اين سخن اشتراك لفظي بودن اطلاق عدل بر انسان و خدا است.

One of the teachings of religions is justice of God. Proving of divine justice is logically after analysis of intendment of divine justice. In this research, we proceed to critical analysis of the viewpoint of Ostad Motahhari about conceptualization from divine justice. Ostad Motahhari explains different definitions of justice such as proportion of ``equalityʹʹ , regard for personsʹ rights and regard for deserts in the effusion of existence. Divine justice from the viewpoint of him has two aspects in the system of religious legislation and genesis. Divine justice in the system of genesis means regard for deserts in the effusion of existence and the meaning of justice in the system of religious legislation is regard for justice in the program of legislation and lawmaking . Divine justice according to viewpoint of majority of Shiites and schismatic motakallems means doing good act and it is one of the act attributes. Majority of Moslem philosophies introduce divine justice one of the substantial qualities of God. The viewpoint of Ostad Motahhari is ambiguous in this matter. Hi introduces in a place justice as an act attribute, whereas in himself word, his definition of divine justice is similar to definition of philosophies who introduce justice as the substantial quality of God. Similar to Allameh Tabatabaee, hi knows justice in the people as a nominal subject, whereas hi introduces divine justice as a perfection fact. The result of his saying is that applying justice for person and God is the common vocable.