بررسي تحليلي ـ انتقادي علّت فاعلي نخستين

Analysis-Critical Study of First Efficient cause In Philosophy of Aristotle and Avicenna

«ارسطو»، در برهان اثبات «محرّك اوّل»، و «ابن‌سينا» در براهين اثبات «خداي محرك» و «وجود‌بخش»، هر دو از «علّت فاعلي نخستين» بهره گرفته‌اند. به باور مفسّران سنّتي، ارسطو اين عامل را فقط به عنوان «علّت غايي» حركات عالم تبيين كرده و عالم به سبب شوق و تشبّه به اوست كه به حركت در مي‌آيد. هم‌چنين، به باور شارحان سنّتي آثار ابن‌سينا، وي «علّت نخستين» را فقط در «علّت فاعلي» متبلور دانسته است؛ در حالي كه از نظر وي، «فاعليّت» و «غاييّت» در ذات خدا عين يك‌ديگرند، پس او هم «علّت‌العلل» و هم «غايت‌الغايات» است. لذا چون قطعاتي از ارسطو در دست است كه نشان مي‌دهند وي به «عليّت فاعلي» خداي نامتحرّك اشاراتي داشته است، اين مقاله بر آن است تا تبيين كند هم ارسطو علاوه بر «عليّت غايي»، به «عليّت فاعلي» محرّك اوّل باور داشته و هم اين كه ابن‌سينا، «علّت اولي» را «علّت فاعلي» در عين «علّت غايي» مي‌داند نه سواي از هم.

Abstract Aristotle in the demonstration of the primary mover‚ and Avicenna in the demonstration of mover and creator God have used from the first efficient Cause. According to the beliefs of traditional interpreters‚ Aristotle introduces the factor only as the ultimate cause of world’s movements and the world moves for appetite and analogy to him. Also‚ according to Traditional exponents belief of Avicenna’s effects‚ he is known To crystallize The First causal only in Subjective causal; While according To his opinion‚ Agency and Extremity are exactly Similar To each other at nature of God; So he is also First cause and very goals. So because of some available pieces from Aristotle which present that he have pointed to Subjective causal of non-moving God. This article explained either that Aristotle believed ultimate causal in addition To Subjective causal and also Avicenna have known Subjective causal with ultimate causal not apart from each other.