اقبال و ادبار فيلسوفان غربي نسبت به نظريه غايت‌انگاري (اسپينوزا، لايب‌نيتس، كانت و ژيلسون)

Anticipate and turn away of the western philosophies with respect to theory of finalism (Spinoza, Kant and Gilson)

اصل علت غايي – علي‌رغم اين كه در فلسفه اسلامي همچون خود اصل عليت از مسلّمات است– در ميان فلاسفه غربي دغدغه‌آفرين شده است. در شماره قبل با نظرات ارسطو، توماس آكوييني، بيكن و دكارت درباره علت غايي آشنا شديم و در اين قسمت به ديدگاه‌هاي اسپينوزا، لايب‌نيتس، كانت و ژيلسون دراين‌باره مي‌پردازيم. اسپينوزا به شدت به نظريه غايت‌انگاري حمله كرده و دلايلي براي ابطال آن ذكر كرده است. در مجموع بعد از رنسانس قاطبه فيلسوفان و دانشمندان تعليل مكانيستي (ماشينوارگي) را بر تعليل بر مبناي غايت شناسي ترجيح دادند، اما لايب نيتس از نظريه غايت انگاري در دو عرصه فيزيك و متافيزيك به صورت جانانه دفاع كرد و كانت تفسير ارسطويي اين نظريه را در تاريك خانه تاريخ محبوس و خود تفسير جديدي از آن ارايه داد و از تفسير خود دفاع نمود. اتين ژيلسون از حضور شاداب اين نظريه در عرصه متافيزيك ـ نه علوم تجربي ـ دفاع مي‌نمايد و آن را به عنوان يكي از بنيادهاي مسيحيت معرفي مي‌كند.

Theory of finalism – in spite of the fact that it is from admitted premises in the Islamic philosophy like principle of causality- has been a problem in the western philosophy. In the before issue, we got acquainted to the viewpoints of Aristotle, Thomas Aquinas, Bacon and Descartes about final cause and in this section, proceed to the viewpoints of Spinoza, Leibniz, Kant and Gilson. Spinoza attacked theory of finalism and expressed reasons for refutation it. Altogether after the Renaissance, the majority of philosophers and scientists preferred mechanical justification to which founded on the knowledge of final, but Leibniz defended hardly from the theory of finalism in two realms of physics and metaphysics and Kant ignored Aristotelian interpretation of this theory and presented himself a new interpretation from it and defended from his own. Etienne Gilson defends from lively presence of this theory in the realm of metaphysics – not in the experiential sciences – and introduces it as one of the Christianityʹs foundations.