احكام حكومتي و منطقه الفراغ با تكيه بر انديشه‌هاي فقهي شهيد صدر

Governmental Judgments and the ‘Discretionary Sphere of the Law’ According to Martyr Sadr’s Fiqhi Thoughts

از جمله مباحث نوپيدا در فقه، توجه به «منطقه‌الفراغ» است. در شريعت اسلامي، حوزه‌‌هايي وجود دارد كه در اصطلاح به آن منطقه‌‌الفراغ مي‌گويند. اهميت وجود اين منطقه، مخفي نيست؛ اما آنچه محل گفت‌وگو و مناقشه، واقع شده اين است كه آيا اين مناطق، خالي از هر نوع تشريع بوده و مصداق مواردي هستند كه خداوند نسبت به آنها سكوت كرده و يا فاقد احكام الزامي بوده و حكم آنها در اختيار حاكم شرع مي‌باشد؟ در اين بين، انديشه‌هاي فقهي شهيد صدر در اين خصوص قابل توجه مي‌باشد. در اين نوشتار، تلاش شده تا با تكيه بر ديدگاه فقهي شهيد صدر به تبيين منطقهالفراغ پرداخته شود. ادعا آن است كه خالي‌بودن منطقه اي از احكام الزامي، ضروري است تا از اين طريق، حاكم اسلامي با تكيه بر احكام حكومتي، بر مبناي تامين مصالح جامعه اسلامي بتواند آن منطقه خالي از الزام را به حسب مقتضيات زمانه خود، بر اساس مصلحت مسلمانان يا جامعه اسلامي از الزام پر كرده و در آن تصرف نمايد. البته واجب و حرامي كه توسط حكم ولايي فقيه، پديد مي‌آيد جز احكام اوليه دين كه فقيه به آنها فتوا مي دهد به‌شمار نمي‌آيد، بلكه يك حكم حكومتي است كه بر اساس مصالح شكل‌ گرفته است، ولو اصل مشروعيت اين احكام و وجوب پيروي از آنها، حكم ثابت دين است.

Among the new fiqhi questions which receives much attention is the idea of ‘the discretionary sphere of the law’. There are some spheres in the Islamic law which are termed as the discretionary sphere of the law. The importance of the existence of such spheres is not known but the question which has been a subject of speculation and inquiry is whether or not the Islamic law has dealt with it and whether it represents one of the subjects about which God has said nothing or about which no obligatory judgment has been pronounced and a judgment of which is determined by a Muslim Jurist. Martyr Sadr fiqhi thoughts can contribute to the understanding of this question. Therefore, the author attempts to give a clear picture of the discretionary sphere of the law in the light of Martyr Sadr’s thoughts. The claim rests upon the fact that there is a sphere wherein there is no obligatory judgment and this will enable a Muslim ruler to deliver governmental judgments by which the need and interests of Muslims and Muslim nations will be met, thus delivering governmental judgments can make up for obligatory judgments. Of course, any obligation or prohibition resulting from a judgment delivered by the Muslim guardian jurist is not regarded as part of the primary judgments of religion which are ascribed to the faqih. Rather, it is considered as a governmental judgment given by faqih to achieve certain purposes, even though there is no doubt about the legality of these judgments and necessity of abiding by them.