توسعه‌يافتگي ژاپن؛ زمينه‌هاي تاريخي- اجتماعي تكوين مفهوم «وظيفه» در دوره اِدو

Japanʹʹs Development; The Socio-Historical Emergence of the Concept of "Duty" in Edo Era

«زمان»، با «شرايط و تحولات» پيوند عميق دارد. از همين رو چه بسا دو پديده يا فرايند به‌طور «هم‌زمان» آغاز شوند، اما شرايط تاريخي و فرهنگي، سير و سرنوشت تحولات يكي را متفاوت از ديگري كند. حكايت توسعه‌يافتگي در دو كشور ايران و ژاپن نيز از همين قرار است. عموماً مواجهه ايران و ژاپن با غرب در قرن نوزدهم را سرآغاز فرايند توسعه و نوسازي در اين كشورها مي‌دانند. اما ژاپن بعد از گذشت يك دوره نسبتاً كوتاه ده ساله از زمان پذيرش شرايط تجارت تعرفه‌اي (1858)، با ورود ناوگان امريكا به اين كشور تا تشكيل دولت مدرن با «بازگشت ميجي» (1868) عملاً وارد مسير نوسازي شد. بررسي آثار تاريخي و اندرزنامه‌ها كه انعكاس‌دهنده شرايط روز جامعه در عصر قاجار است و نشان‌دهنده رفتارهاي اجتماعي مردم آن دوره است، حكايت از نبود عناصر كليدي و حياتي براي توسعه است. هرچند شايد اين رفتارها ريشه در گذشته‌هاي دورتر داشته باشد. مي‌توان گفت هرچند جرقه آغاز گذار از يك جامعه سنتي به عصر مدرن به‌واسطه مواجهه با غرب زده شد، پيمودن موفقيت‌آميز مسير نوسازي، مرهون زمينه‌هاي مساعد براي پيمودن اين راه مشكل بود. نهادينه شدن مقولاتي چون «وظيفه و مسيوليت‌پذيري در قبال وظايف محوله و نقش‌هاي اجتماعي اختصاص‌يافته به افراد»، در كشوري چون ژاپن، حركت در اين مسير را تسهيل كرد.

There is a close link between "time" and "changes". Thus, two simultaneous events may undergo different processes due to different historical and cultural circumstances. The development process in Japan and Iran is one example. The two countriesʹ confrontation with the west in 19th century is generally considered to be the beginning of their development and modernization. But Japan actually entered this phase after a relatively short period of a decade from the time it accepted the Tariff Trade conditions in 1858, the presence of the U.S. navy and until the establishment of a modern state following the return of Meiji (1868). A survey of the chronicles and other literature that illustrate the conditions of Qajar era sheds light over the social behavior of the time and the absence of the vital elements necessary for development, thought this kind of behavior may be rooted in more distant past. It could be concluded that despite the start of transition from a traditional society to the modern time as a result of confrontation with the west, success in treading this path was mostly due to the existing circumstances that had paved the way for this strenuous goal. The institutionalization of such traits as accountability for the assumed duties and the assigned social roles in a country like Japan, facilitated the move forward in the path of modernization.