بررسي انتقادي ديدگاه ملاصدرا در تبيين سازگاري علم پيشين الهي و اختيار انسان

Critical Survey of Mulla Sadraʹʹs Viewpoint in Explanation of Compatibility between Divine Foreknowledge and Human Freedom

ملاصدرا، از سويي با استناد به قاعده «بسيط الحقيقه كُلُّ الاشيا » و استفاده از اصل تشكيك خاصّ در وجود، علم تفصيلي پيشيني حقّ تعالي را اثبات مي‌كند؛ و از ديگر سو، گاه مختار بودن انسان را مساوق با مريد بودن او، و گاه نيز با اتّكا به همان قاعده «بسيط الحقيقه» ـ كه علّيت را در قالب تجلّي تحليل مي كند ـ مرادف با فاعليّتي هم عرض با خداوند معنا مي كند. در اين نظام فلسفي، تعارض ميان علم پيشين الهي و اختيار انسان، با عنايت به فعلي بودن علم الهي ـ و نه انفعالي بودن ـ و نيز تعلّق علم الهي به فعلِ مسبوق به اختيار انسان مرتفع مي شود. اما به نظر مي رسد كه مقدمات و راه حلّ مختار صدرالمتالهين چندان كارآمد نيست.

Mulla Sadra, on the one hand, proves detailed foreknowledge of God based on the rule of “simple reality is whole things” and using the rule of particular gradation in existence. On the other hand, from his standpoint, sometimes freedom is coextensive with willingness and sometimes relying on the same rule of "simple reality is whole things" – that analyzes causality in the form of epiphany – is equivalent to the subjectivity of God. In this philosophical system, the conflict between divine foreknowledge and human freedom is resolved with regard to activity of divine knowledge–rather than passivity of divine knowledge–and, also, belonging of divine knowledge to the voluntary human action gets resolved. But it seems that Mulla Sadra’s antecedents and favorite solution is not very effective.