كاربرد مفهوم مشتق در حكمت متعاليه

Applications of the Concept of Derivative in the Transcendent Philosophy

مفهوم مشتق از جمله مفاهيمي است كه توجه متفكران علوم اسلامي را بخود معطوف كرده و ايشان را به كاوش درباره» اجزاي تشكيل‌دهنده آن واداشته است. از آنجا كه نظر ملاصدرا درباره مشتق در موارد بسياري چون اصالت وجود، اثبات حركت جوهري و نگرش نوين به عليت، در نظام فلسفيش تاثيرگذار بوده، لذا بررسي جوانب گوناگون اين موضوع خالي از اهميت نيست. در اين مقاله، نخست آرا رايج فلاسفه در باب مشتق مطرح ميشود كه شامل سه نظر است: 1. مشتق، مركب از ذات و مبدا اشتقاق و نسبت است. 2. مشتق، مركب از مبدا اشتقاق و نسبت است. 3. مشتق، بسيط و عين مبدا اشتقاق است. سپس به كاربردهاي نظر ملاصدرا در باب مفهوم مشتق اشاره ميشود كه مباحثي چون اصالت وجود، نگرشي نوين به عليت، نقد نظريه» ذوق تاله، وحدت اضافه و مضاف، اثبات حركت جوهري، نفي موضوع در حركت جوهري، وحدت علم و عالم و معلوم و نفي تركيب از ذات واجب را شامل ميشود.

The “derivative” is one of concepts that has attracted the attention of thinkers in the field of Islamic sciences and made them inquire into its constituent parts. Since Mulla Sadra’s view of the derivative has influenced his philosophical system regarding several theoretical issues such as the principiality of existence, demonstration of the trans-substantial motion, and a new approach to causality, a study of the various aspects of this concept is of great importance. Here, the writers first present the common ideas of philosophers concerning the derivative including the following: 1. The derivative consists of essence, the source of derivation, and relation, 2. The derivative consists of the source of derivation and relation, and 3. The derivative is simple and the same as the source of derivation. Then they refer to the applications of Mulla Sadra’s view concerning the concept of derivative, including some issues such as the principiality of existence, a new approach to causality, the critique of the theory of dhawq ta’alluh (taste of being devout), unity of the annexation and the annexed, demonstration of the trans-substantial motion, negation of the subject in the trans-substantial motion, unity of knowledge, the knower, and the known, and denying synthesis to the essence of the Necessary.