مقايسه خصوصيات مورفولوژيك و فيتوشيميايي جمعيت‌هاي مختلف آويشن كوهي (Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen.) با نمونه‌هايي از آويشن باغي (Thymus vulgaris L.)

Comparison of morphological and phytochemical traits in different populations of Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen. with Thymus vulgaris L. genotypes

آويشن يكي از مهمترين گياهان دارويي ايران است كه به‌دليل داشتن دو تركيب تيمول و كارواكرول داراي خواص دارويي ضد ميكروبي، ضد باكتريايي و ضد نفخ مي‌باشد. در اين تحقيق 13 جمعيت آويشن كوهي (Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen.) و 9 ژنوتيپ آويشن باغي (Thymus vulgaris L.)، جمع‌آوري شده از نقاط مختلف ايران، در ايستگاه شهيد فزوه وابسته به مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان اصفهان و در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار كشت شدند. صفات مورد مطالعه در طول فصل رشد عبارت بودند از: طول گل، طول غنچه، وزن سنبله، ارتفاع ساقه، سطح برگ، طول و عرض برگ، بزرگترين و كوچكترين قطر تاج پوشش، تعداد گل در سنبله، طول سنبله، مرحله شروع گلدهي، 50% و 100% گلدهي، عملكرد تر و خشك بوته و درصد اسانس. همچنين درصد تيمول و كارواكرول با استفاده از روشهاي GC و GC/MS محاسبه گرديد. نتايج حاصل از مقايسه ميانگين صفات نشان داد كه تنوع ژنتيكي كافي براي كليه صفات اندازه‌گيري شده وجود داشت. در اين تحقيق بالاترين ميزان توليد در گونه آويشن باغي بدست آمد و ژنوتيپ آويشن باغي استان اصفهان با ميزان توليد 2200 كيلوگرم در هر هكتار بالاترين مقدار را به خود اختصاص داد. بيشترين ميزان توليد ماده خشك آويشن كوهي نيز متعلق به جمعيت آذربايجان‌غربي با توليد 1640 كيلوگرم در هكتار بود. درصد اسانس آويشن كوهي از 42/0% تا 17/2% و در آويشن باغي از 42/0% تا 75/1% متغير بدست آمد. درصد تركيب تيمول در آويشن كوهي از 63/4% تا 52/74% و درصد كارواكرول از 3% تا 24/78% و در آويشن باغي درصد تيمول از 53/32% تا 75/79% و درصد كارواكرول از 74/5% تا 16/53% متغير بود. تجزيه خوشه‌اي، ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي را در 4 گروه مجزا قرار داد. گروه اول، دوره رشدي طولاني‌تري داشتند. گروه دوم، داراي عرض برگ، طول غنچه و وزن سنبله بالاتري بودند. گروه سوم، از عرض برگ و درصد تيمول نسبتاً بالا و تعداد سنبله بالا برخوردار بودند؛ درنهايت گروه چهارم، از نظر درصد اسانس، درصد تيمول و همچنين عملكرد تر و خشك اندام هوايي نسبت به ساير گروه‌ها برتري داشتند. در مجموع نتايج بدست آمده حكايت از وجود پتانسيل ژنتيكي مناسبي از لحاظ كليه صفات در ژرم‌پلاسم آويشن مورد مطالعه داشت كه مي‌توان از آن در برنامه‌هاي اصلاحي حداكثر استفاده را بعمل آورد.

Thyme is an important medicinal plant of Iran that in order to have thymol and carvacrol using as antimicrobial, antibacterial and antiflatulence agent. In this study 22 genotypes of Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen. and Thymus vulgaris L. collected from different regions of Iran and cultivated as a randomized complete block design with 3 replications in fozveh station of Agricultural and Natural Resource Research Center of Isfahan. Length of flower and buds, spike weight, stem height, leave surface, leave length and width, maximum and minimum cover length, number of flower in spike, spike length, the beginning, 50% and 100% flowering stage, aerial dry and wet yield and essential oil percentage. Thymol and carvacrole percentages were measured with GC and GC/MS. The results showed a genetically variation for all traits in thyme genotypes. The highest production was in Thymus vulgaris with 2200 kg/ha. Thymus kotschyanus from western Azarbayejan had the highest production (1640 kg/ha) among the same population. Essential oil percentage in Thymus kotschyanus was from 0.42 to 2.17% and in Thymus vulgaris from 0.42 to 1.75%. Also Thymol percentage was from 4.63 to 74.52%, and carvacrol from 3 to 78.24% in Thymus kotschyanus and in Thymus vulgaris thymol was from 32.53% to 32.53% and carvacrol from 5.74 to 53.16%. Genotypes were classified into 4 groups. The first group had the highest vegetative period. The second had the maximum amount of Length of buds, spike weight and leave width. Number of spike, thymol percentage and leave width were relatively high in the third group. The forth group had the highest thymol percentage, aerial dry and wet yield and essential oil percentage. Based on the results there was suitable genetically potential for all thyme traits that can use in improvement programs.