پژوهشي در فرايندهاي موثر بر شكل گيري آدا در رودخانه مهاباد

The research about effective process on the Anabraching formation in Mahabad River

رودخانه مهاباد در جنوب درياچه اروميه قرار دارد. در حد فاصل سد مهاباد در بالادست و سد انحرافي در پايين دست، رودخانه به شكل آدا تغيير مي يابد كه هدف اين پژوهش، بررسي عوامل موثر بر شكل گيري اين نوع از مجرا است. بدين منظور چندين مسيله در ارتباط با مسايل طبيعي اين رودخانه از جمله متغيرهاي پهناي بستر، توان جريان، شيب مجرا، ميزان رس كرانه ها در ارتباط با شكل مجرا مطالعه شد. سپس شكل مجرا در دو مقطع زماني قبل از احداث سد و بعد از احداث با استفاده از عكسهاي هوايي سال 1346 سال 1382 مورد بررسي قرار گرفت. اين عكس ها بعد از اسكن در سيستم اطلاعات جغرافيايي جهت استخراج پهنا مجرا پردازش شده اند. در نهايت تاثير سد بر روي رودخانه و تغييرات حادث شده بعد از احداث سد معين گرديد. نتايج حاصل نشان دهنده اينست كه پتانسيل سيل خيزي و فرسايش پذيري حوضه كه ميزان آن در دوره هاي جديد افزايش يافته است پتانسيل. لازم براي مجاري آدا را در اين محدوده فراهم آورده است. اما مهمترين عامل شكل گيري اين نوع مجرا ايجاد سد مي باشد كه با كاهش دبي اوج سبب نهشته شدن رسوبات در داخل مجرا شده است. رودخانه در واكنش به كاهش توان جريان قسمتي از بار بستري را در داخل بستر ته نشين كرده و با تغيير شكل به تعادل رسيده است. همچنين وجود سد انحرافي در پايين دست سبب شده طول جزاير توسعه كم داشته باشند و مجراي آدا با مدل ارايه شده براي اين نوع مجاري، توسط نانسون و نايتون منطبق نباشد.

Mahabad River is located in south part of Urmia Lake. The River is deformed to Anabranching in the region between the upstream of Mahabad dam and downstream of detour dam. The aim of this research is evaluation of the factors that affects the formation of this kind of channel. For this purpose, multiple physical variables including wide bed, stream power, channel slope and the amount of the bank clays were studied. The form of channel were assessed at two different times before and after build of the dam based on 1346 and 1382 aerial photographs. The aerial photographs scanned and processed in Geographic Information System, in order to extract of the wide channel. Finally, the effect of the dam on river and changes after the construction of the dam were determined. The results showed that increasing recent period’s runoff potential and basin erosion were provided the necessary potential for Anabranching formation in this area. But, the most important factor for construction the Anabranching was the dam building causes decreasing peak flow and increasing bed-material deposing rate. The river adjusted by deformation in response to deposition of bed-materials as a result of decreasing stream power. On the other hand, decreasing island length and nonoccurrence of Anabranching channel to Nanson and Knighton model was the result of the presence of the detour dam on downstream. Keywords: Anabraching Channel, Dam construction, geomorphologic changes, Adjustment of River, depositnal islands.