Shirazi’s Nihayat al-Idrak: Introduction and Conclusion

مقدمه و موخره نهايه الادارك شيرازي

قطب‌الدين شيرازي (634-710ق) چهار كتاب مهم در نجوم نوشته است: نهايه الادراك في درايه الافلاك، به عربي، كه نخستين تحرير آن در اواسط شعبان 680ق به پايان رسيده است؛ اختيارات مظفري، به فارسي، كه به مظفرالدين ارسلان حاكم قسطموني در تركيه كنوني تقديم شده و تاريخ تاليف آن بين سال‌هاي 680 تا 684ق است؛ التحفه الشاهيه، به عربي، كه به وزير اميرشاه بن تاج‌الدين معتزّ بن طاهر در سيواس تقديم شده و تاريخ تحرير آن اواخر جمادي الاول 684ق است؛ و فعلت فلا تلم، كه شرحي است بر التذكره في علم الهييه نصيرالدين طوسي. اين اثر پس از تحفه تاليف شده، كه بنا به ادعاي شيرازي در فعلت فلا تلم، شخصي به نام حماذي مطالب آن را انتحال كرده بود و از اين رو شيرازي در اين اثر گزنده به او پاسخ گفته است. هيچ يك از اين آثار ويرايش يا ترجمه نشده است، و اين امر، با توجه به اهميت اين آثار در شناخت نجوم دوران اسلامي، مايه شگفتي است. در اين مقاله مقدمه و خاتمه نهايه الادراك ويرايش و به انگليسي ترجمه شده است، تا شايد گام كوچكي باشد در راه ويرايش آثار شيرازي.

Qu?b al-D?n al-Sh?r?z? (634H/1236CE-710H/1311CE) wrote four major works on astronomy: Nih?yat al?idr?k f? dir?yat al?afl?k (“The utmost attainment in comprehending the orbs), in Arabic, first edition completed mid-Sha?b?n 680/November 1281); the Ikhtiy?r?t?i Mu?affar? (“Selections for Mu?affar al-D?n Arslan” [a minor ruler in Qas?am?n? (modern Kastamonu, Turkey)], in Persian, completed sometime between 680/1281 and 684/1285); al?Tu?fa al?sh?hiyya (“The imperial gift” dedicated to the Vizier Am?r Sh?h ibn T?j al?D?n Mu?tazz ibn ??hir in Siw?s, in Arabic, first edition completed last part of Jum?d? I 684/ July or August 1285); and Fa?alta fa?l? talum (“You’ve done it so donʹt blame [me]”), a supercommentary on the Tadhkira f???ilm al?hay?a by Na??r al-D?n al-??s?, in Arabic, completed sometime after the Tu?fa, which, Sh?r?z? claims in Fa?alta, was plagiarized by a certain al-?im?dh?, whence the need for this rather vituperative work). None of these works has been edited or translated, which is rather surprising given the importance of all these texts for an understanding of Islamic astronomy. As a small contribution toward the goal of giving Sh?r?z?’s works the editions they deserve, an edition and translation of the introduction and conclusion of the Nih?ya are presented below.