تنوع فنوتيپي خواب بذر و ارتباط آن با صفات مورفولوژيك گياه مادري در اكوتيپ‌هاي اقليمي جو وحشي (Hordeum spontaneum L.) بومي ايران

Phenotypic Diversity of Caryopsis Dormancy and Its Association with Morphological Traits of Mother Plant in Iranian Climatic Ecotypes of Hordeum spontaneum L.

خواب بذر نقش اساسي در سازگاري اكولوژيكي گونه‌هاي وحشي گياهان از جمله جو وحشي (Hordeum spontaneum) دارد. در اين آزمايش 192 اكوتيپ جو وحشي از كلكسيون جو بانك ژن گياهي ملي ايران(NPGBI) كه از مناطق جغرافيايي مختلف ايران از جمله مناطق خشك و كويري و مناطق معتدل جمع‌آوري شده‌اند، مورد ارزيابي قرار گرفتند. صفات زراعي، فنولوژيك و مورفولوژيك اكوتيپ‌ها در شرايط مزرعه و آزمايشگاه اندازه‌گيري شد. پس از برداشت و شش ماه نگهداري بذرها در دماي 5 درجه سانتي‌گراد، ميزان خواب بذر و شاخص جوانه‌زني در اكوتيپ‌ها بررسي شد. ارزيابي خواب بذر در اكوتيپ‌هاي بومي اقليم‌هاي مختلف نشان داد كه ميزان آن در اكوتيپ‌هاي مناطق بياباني و بياباني سرد (به ترتيب 6/77% و 7/83%)، به طور معني‌داري بالاتر از اكوتيپ‌هاي مناطق استپي سرد (6/45%) بود. مقايسه ميانگين صفت شاخص جوانه‌زني نشان‌دهنده مقادير بالاتر اين صفت در بذر اكوتيپ‌هاي اقليم استپي سرد نسبت به سه اقليم ديگر بود. مطالعه ارتباط خواب بذر با ديگر صفات مورفولوژيك، نشان‌دهنده وجود همبستگي معني‌داري بين اين صفت و برخي از صفات كيفي مانند رنگ گلوم، رنگ دانه و رنگ ريشك بود، به طوري كه درصد خواب بذر در اكوتيپ‌هاي داراي رنگ دانه، گلوم و ريشك تيره‌تر بيشتر بود.

Seed dormancy has a critical role in ecological adaptation of wild plant species such as Hordeum spontaneum, a wild relative of barley. In this study, 192 ecotypes of Hordeum spontaneum maintained in National Plant Gene Bank of Iran (NPGBI) originating from different climatic zones of the country were evaluated. Morphological, phenological and physiological traits were recorded in the field. After harvest, the seeds were kept at 5°C for six months then were evaluated for seed dormancy. Evaluation of seed dormancy in different ecotypes of wild barley indicated that, seed dormancy was significantly higher in ecotypes of desert and cold desert climates (77.6% and 83.7% respectively) compared to ecotypes originating from cold steppe climates (45.6%). The germination index was higher in cold steppe ecotypes (2.08) than ecolypes of other climates. Correlation of seed dormancy and some qualitative traits such as glum color, grain color and awn color was significant. In this study the seed dormancy was higher in ecotypes with darker color glum, grain and awn.