دگرديسي و جابه‌جايي در اسطوره "ضحّاك"

The Study of Transposition and Transformation Process in Zahhak Myth

چگونگي دگرديسي و جابه‏جايي در اساطير، موضوعي مهم در بازشناخت آن‏هاست. اساطير در گذر زمان از شكل و كاربرد ويژه خود فاصله مي‏گيرند و دست‏خوش تحوّل و دگرگوني مي‏شوند. اين تحوّل و دگرگوني در اساطير، خود را به صورت تغيير فرم، بيان، ساختار و كاربرد خود را نشان مي‏دهد. پي بردن به چگونگي اين دگرگوني‏ها، به ما در شناخت صورت اصلي اساطير كمك مي‏كند. در اسطوره "ضحّاك" كه يكي از كهن‏ترين و رمزآلودترين اساطير ايراني است، اين فرايند به نحو چشمگيري خود را نشان داده، به گونه‏اي كه برخي "ضحّاك" را صورت تحوّل‏يافته اهريمن در هزاره اهريمني و برخي ديگرگون‏شده اسطوره "پهلوان اژدركش" و بعضي آن را مثالي براي ديو خشك‏سالي مي‏دانند. بنا به اهميّت بازشناخت اين اسطوره در "شاهنامه فردوسي"، نگارنده بر آن شد تا در قالب اين مقاله و با مروري بر متون پيش و پس از اسلام، نشان دهد كه اين اسطوره در روند انتقال و جابه‏جايي، چگونه از شكل و فرم اصلي خود خارج شده، به گونه پادشاهي دژرفتار در "شاهنامه" در آمده‏است. نتايج اين مقاله مي‏تواند الگويي باشد براي بررسي روند انتقال در ساير اساطير و بازشناخت ماهيّت اسطوره‏هايي كه در حماسه ملّي ايران جاي گرفته‏است.