بررسي شاخص‌هاي بيوفيزيكي ارزيابي تخريب سرزمين: تفسير دو ديدگاه متخصصان بوم‌شناسي و بهره‌برداران مراتع

Investigating biophysical indicators of land degradation: interpreting two points of view of rangeland ecological specialists and pastoralists

تخريب سرزمين و به‌ويژه مراتع نه تنها تهديدي براي سلامت اكولوژيك مراتع است، بلكه مي‌تواند كاهش كميت يا كيفيت خاك اين اكوسيستم و پوشش گياهي در دسترس دام را نيز در پي داشته باشد. عموماً شاخص‌هاي تخريب زمين براي هدف مديريت اراضي تعيين، انتخاب و ارزشيابي شده و به‌وسيله پژوهشگران به‌كار برده مي‌شوند. از طرفي جوامع شباني معمولاً اطلاعات جامعي از محيط مرتعي خود دارند اما تنها تعداد انگشت‌شماري از مطالعات، شبانكاره‌ها را در ارزيابي‌هاي حقيقي و تفسير تغيير چشم‌انداز دخالت داده است. در اين پژوهش در دو محدوده شرق و جنوب پارك ملي گلستان (داخل و خارج پارك)، انتخاب و ارزيابي شاخص‌هاي پديده تخريب به دو روش بررسي شد؛ يكي با استفاده از روش دانشگاهي يا بيوفيزيكي و ديگري با كمك دانش بومي. به‌منظور مقايسه مقادير و نمرات شاخص‌ها در داخل و خارج از پارك و تعيين شاخص‌هاي حساس به پديده تخريب مرتع از آزمون t-test استفاده شد. نتايج به‌دست آمده از مقايسه اندازه‌گيري‌هاي متخصصان و دانش بومي نشان داد كه در مرتع نيمه‌استپي دشت سه شاخص توليد سالانه، پوشش لاش‌برگي و خاك لخت از هر دو ديدگاه متخصصان مرتع و دانش بومي اختلاف معني‌داري در مقايسه داخل و خارج پارك داشتند و در مرتع استپي ميرزابايلو كل پوشش گياهي، پوشش لاش‌برگي، گياهان مهاجم و سمي و همچنين خاك لخت شاخص‌هاي منتخب مشترك روش دانشگاهي و دانش بومي بود كه در داخل و خارج پارك به‌طور معني‌داري اختلاف داشتند و از نظر هر دو روش ارزيابي تخريب مرتع شاخص‌هاي حساسي بودند.

Land degradation especially in rangeland ecosystems is a serious danger for ecological health and also can reduce the quality and quantity of soils in this ecosystem and vegetation cover for livestock. Generally land degradation indicators are determined, selected and evaluated for the goal of land management by ecological specialists and scientists. On the other hand, pastoral communities have detailed information about their environment but only a few studies use pastoralists in real evaluating and interpreting land changes monitoring. In the present research two areas were selected in southern and eastern parts of Golestan National Park. Two methods were selected for evaluating degradation indicators: scientific method and local knowledge method. For comparing the values of indicators inside and outside the park in our two study areas, permutation t-test was used. Results showed that in the semi-steppe Dasht rangeland annual vegetation production, litter cover and bare soil were three indicators indicated as significant and sensitive indictors by two evaluation methods and in the steppe rangeland of Mirza-Baylu, total vegetation cover, litter cover, invaders and poisonous plants and also bare soil were significant indicators by two methods of specialists and pastoralists.