جغرافياي تاريخي سغد در دوره اسلامي

The Historical Geography of Sogdiana during Islamic Era

ايالت سغد به عنوان مهم ترين ايالت ماورا النهر، به ويژه دو شهر بزرگ آن يعني سمرقند و بخارا از تمدني كهن و ميراث فرهنگي درخشان برخوردار بود. هخامنشيان، سلوكيان، اشكانيان، كوشانيان، هياطله ، تركان و ساسانيان در اين منطقه حكومت كرده‌اند. در فاصله سقوط ساسانيان (652م) و فتح ماورا ‌النهر توسط مسلمانان (نيمه دوم قرن اول هجري)، دولت‌ شهرهاي سغدي درخشيدند و ميراث فرهنگي ساسانيان را به دوش كشيدند. در اين زمان، سرزمين سغد به دو بخش سغد بخارا و سغد سمرقند تقسيم مي‌شد. همزمان با ورود اسلام، اداره سرزمين‌هاي ماورا ‌النهر از جمله سغد، در دست فرمانروايان محلي بود كه از استقلال نسبي سياسي بهره‌مند بودند و به سغدشاه، اخشيد، ورخومان، طرخون و غورك نام بردار بودند. با تشكيل حكومت سامانيان (279- 389ق)، ايالت سغد يكپارچه زير سيطره و امارت آن‌ها درآمد. سغد تا روزگار مغولان پررونق بود اما پس از حمله مغول، اهميت و جايگاه خود را از دست داد. عصر فترت حكومت تا برآمدن تيمور نيز ادامه روند خرابي اين سرزمين بود .اين نوشتار بر آن است تا با بيان جغرافياي تاريخي ايالت سغد، اوضاع طبيعي و پيشينه سياسي، فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي آن را بررسي كند.

Old province Sogdiana, comprising two major city states- Samarkand and Bukhara which had ancient civilization and brilliant cultural heritage, was the most important province of Transoxian. Achaemenids, Seleucids, Kushaniyan, Hayateleh, Turks and Sasanians rule in this region at a time. At the interval between fall of the Sassanid (652 A.D) and conquest of Transoxiana by Muslim (second half of the first century A.H), Sogdian cities states flourished and took Sassanid cultural heritage. At this time, Sogdiana was devided into Bokhara Sogdiana and Samarkand Sogdiana. At the time of Muslims entry, Transoxiana were ruled by local rulers who enjoyed relative political independence. They were named Soghdshah, Ekhshid, Warkhuman, Tarkhun and Ghurak. By formation of Samanian sovereignty, the states of Sogdiana went uniformly under their rule (279-389 A.H). Until the Mogul raid, Sogdiana was a splendid state, but after, it lost its important status. But in the time of Timur the interregnum continued. The presen article investigates natural situation and political, economic, social and cultural background of Sogdiana by presenting its historical geography.