تبيين ژيوپليتيكي شكل‌گيري سازمان منطقه‌اي در حوزه ژيوپليتيكي خزر‌- آسياي مركزي

A Geopolitical Explanation for the formation of regional organizationin geopolitical area of Caspian - Central Asia

جمهوري اسلامي ايران «اكو» را «گروه‌بندي منطقه‌اي» خود مي‌داند، ولي تحريكات و دخالت‌هاي خارجي ميان اعضاي اين سازمان بيشتر از آن است كه اجازه دهد اكو در شرايط و ساختار كنوني اش به گروه‌بندي منطقه‌اي واقعي تبديل شود. با توجه به اين حقيقت كه هشت عضو اكو شامل جمهوري آذربايجان، ازبكستان، افغانستان، ايران، تاجيكستان، تركمنستان، قزاقستان و قرقيزستان در منطقه خزر ‌ـ آسياي مركزي واقع‌اند، اين تشكيلات را مي‌توان سازمان منطقه-اي بالقوه خزر‌ـ آسياي مركزي دانست كه مي‌تواند از مجموع كشور هاي اين منطقه يك گروه‌بندي منطقه اي واقعي و مهم به وجود آورد. اين مقاله با روش توصيفي‌ـ تحليلي با تكيه بر منابع كتابخانه‌اي و استفاده از روش دلفي سعي در بررسي عوامل همگرا و واگرا و وزن‌دهي آنها در شكل‌گيري سازمان منطقه اي مد نظر دارد. يافته‌هاي تحقيق در دو عنوان كلي عوامل همگرا (ژيوپوليتيك دسترسي، ژيوپوليتيك لوله‌هاي نفتي، نقش ژيوكالچر ايران و...) و عوامل واگرا (نقش نيرو‌هاي فرامنطقه‌اي، تفاوت در ماهيت نظام‌هاي سياسي، اختلافات و رقابت‌هاي درون‌منطقه‌اي و...) چشم‌انداز روشني براي دستيابي به نظام منطقه‌اي موثر در افقي ميان‌مدت به نمايش نمي‌گذارد.

Islamic Republic of Iran considers “ECO” as regional grouping which serves its interests. But foreign provocations and interferences among members of the organization don’t allow to “ECO” turns into an actual regional grouping in its current circumstances and structure. Due to the fact that eight members of the ECO, namely Azerbaijan Republic, Uzbekistan, Afghanistan, Iran, Tajikistan, Turkmenistan, Kazakhstan, and Kyrgyzstan are located in the region of Caspian- Central Asia, this organization can be considered as a potential regional organization in area of Caspian– Central Asia and as an organization that will be able to create a regional grouping from among countries of the region actually and importantly. This article tries to examines integrating and diverging factors and theirs measurement in formation of a regional organization with use of descriptive - analytical method and Delphi method and relying on library resources. The research findings in two general category and integrating factors (geopolitics of access, pipeline geopolitics, and role of Iran geoculture and...) and diverging factors (role of transregional forces, difference in the nature of political systems, interregional disputes and competitions and ...) don’t show clear vision to achieve an effective regional system in medium-term horizon.