بررسي و نقد ديدگاه محمدعابد الجابري درباره تشيع

A Critical Study of Muhammad Abed al-Jaberiʹʹs View on Shiism

جابري در ريشه‌يابي علل عقب‌ماندگي دنياي عرب، گفتمان‌هاي ديني و اجزاي معرفتي آن‌ها را مورد بررسي و نقد قرار ميدهد و نقطه آغاز تعالي و انحطاط تمدن عربي - اسلامي را در عصر تدوين جستوجو مي‌كند. عصري كه انديشه‌هاي اسلامي با محوريت متن قرآني در قالب دستگاه‌هاي گوناگون معرفت اسلامي (معقولات ديني) در كنار نظامهاي معرفتي غير اسلامي (نامعقول ديني) شكل گرفتند. در نظر جابري نظامهاي معرفتي درونزا كه بر بال معقولات ديني نشسته‌اند، محصول مجاهدت علمي جماعت اهل سنت است و ديگر نظامهاي غير معقول را تشيع با گرايش‌هاي گوناگون آن نمايندگي مي‌كردند. از منظر جغرافيايي نيز با جداپنداري مغرب عربي از مشرق عربي، بنيادهاي خرد ناب اسلامي و فلسفي را در غرب دنياي عربي-اسلامي، و فلسفههاي التقاطي و نظام‌هاي نامعقول ديني را در ايران (مشرق عربي) مي‌داند. راه برونرفت از انحطاط در نظر او جدايي از معرفتها و ايديولوژي مشرق عربي و پيوستن به خرد ناب موجود در مغرب عربي قرون ششم تا هشتم تحت زعامت ابن رشد است. نقد انديشه‌هاي فوق به همراه مواجهه او با گفتمان‌هاي موجود در جهان اسلام و همسان‌پنداري امور ناهمسان و تاكيد بر روش اينهماني در نشاندادن اتحاد ميان تشيع با گرايش‌هاي غير ديني و التقاطي در جهان اسلام و بيروننهادن تفكرات شيعي و ايراني از گردونه گفتمان‌هاي اسلامي و چشم‌پوشي از واقعيت‌هاي علمي و معرفتي در جهان اسلام شاكله اين نوشتار است.

To find the roots and causes of backwardness of Arab World, al-Jaberi has examined and criticized the religious discourses and their epistemic elements, and found the starting point of the ascension and decline of Arabic-Islamic culture in the age of compilation; the age during which Islamic thoughts have emerged around Qurʹan in the form of various systems of Islamic Knowledge (religious intelligible) along with non-Islamic epistemic systems (religious unintelligible). According to al-Jaberi, the inborn religious epistemic systems which have been founded upon religious intelligible are the result of the scientific endeavors of Sunnites, and Shiism just represents the other unintelligible epistemic systems. He also through differentiating Arabic west from Arabic east; opines that the foundations of pure Islamic rationality must be sought for in the western lands of Arabic-Islamic world, and Iran must be seen as the cradle of eclectic philosophies and unintelligible religious systems. To escape from the current intellectual and civilizational decline, al-Jaberi claims that we should leave the ideologies of Arabic east and appeal to the current rationalism in the Arabic west which is a heritage of Averroes. The purpose of the paper is to criticize these aforementioned stands of al-Jaberi, based on the existed cultural and civilizational realities in Islamic World and also by showing his methodological lapses and fallacies.