مسيله تشخص از منظر خواجه طوسي و ملاصدراي شيرازي

The Problem of ‘Individuality’ in the Nasir al-Din Tūsi and Mulla Sadra’s Approaches

پرسش از تشخص در فلسفه اسلامي بر خلاف فلسفه مسيحي، در بستري كاملاً فلسفي جوانه زد و آهسته آهسته رشد كرد. شكل ساده آن در آثار فارابي و ابن سينا ديده مي‌شود و شكل كامل‌شده آن در نوشته بهمنيار. در ادامه، سهروردي با رويكردي كاملاً متفاوت به آن نگريست و در مبنا و دليل، از مشاييان فاصله گرفت. پس از سهروردي، مسيله تشخص، بيش از همه، در ذهن و زبان خواجه طوسي و ملاصدراي شيرازي بروز و نمود پيدا كرد. در بحث تشخص، اختلافات ملاصدرا و خواجه طوسي، بيش از مشتركات آن‌هاست. مجموعه مباحث تشخص را در چهار بحث زير مي‌توان جاي داد: مبادي تصوري تشخص، مبادي تصديقي تشخص، ملاك تشخص، و توجيه اين ملاك. هرچند خواجه نصير و صدرالمتالهين در مبادي تصديقي، تقريباً ديدگاهي مشترك دارند، در يكي از مبادي تصوري بحث تشخص، يعني معقولات ثانوي، اختلافشان جدي است. در ملاك تشخص، خواجه به سه ملاك اشاره مي‌كند و ملاصدرا آن سه را به پنج مورد افزايش مي‌دهد؛ در ميان سه ملاك مشترك بين خواجه و صدرالدين شيرازي، يك ملاك محل نزاع اين دو حكيم را مبرهن مي‌كند و آن ملاك، «ماهيت» است. بر مبناي نظر خواجه، ماهيت شايستگي آن را دارد كه ملاك تشخص باشد، ولي به نظر ملاصدرا، اين شانيت از آن وجود است نه ماهيت.

Unlike the Christian philosophy, in the Islamic philosophy, the question of individuality was emerged and grew gradually in a philosophical ground. The naïve form of the problem can be found in the Farabi and Ibn Sinaʹs works, and its perfect form can be seen in Bahmanyar’s writings. Then, Suhrawardi considered the problem at a totally different view and separated from Peripatetics basically. After Suhrawardi, Nasir al-Din T?si and Mulla Sadra, were dealt with the problem, while the differences between the two philosophers’ approaches were more than their agreements. The issues related to the ‘individuality’ can be divided into four distinct debates: The conceptual bases of individuality; the affirmative principles of individuality; the Criterion of Individuality, and its justification. In the affirmative principles of individuality they are almost consentaneous, but in the other debates we can see some serious disagreements. The quiddity’s ability to justify “individuality” is the most important controversy between them. Nasir al-Din T?si considers quiddityas Criterion of Individuality, but Mulla Sadra belives that it is just ‘existence’ which can be the Criterion of Individuality.