روندهاي شكل‌گيريِ دينداري

Processes of Forming religiosity

بحث «روندهاي شكل‌گيريِ دينداري»، موضوع نسبتاً بديع و كمتر كار شده‌ايست كه جاي آن در كنار بحث‌هاي «ريشه دين‌خواهي» و «منشا دين» خالي است. مقاله پس از تشريح محتوا، كاربرد و ضرورت‌هاي اين موضوع، به بازشناسي و تفكيك الگوهاي ديندارشدن مي‌پردازد و يازده مسير متفاوت از آن ها را معرفي و باهم مقايسه مي‌نمايد تا درك جامع‌تري از واقعيت دينداري و تنوعات و تحولات آن به‌دست دهد. تفكيك و جداسازي ميان الگوهاي ديندارشدن، با استفاده از سه معيار «عرضه يا تقاضايِ» دين، «قصدي يا غيرقصدي» بودنِ دينداري و «تقدم نظري يا عملي» داشتنِ اين روند انجام شده است تا بتوان مصاديق هر چه بيشتري از آن ها را پوشش داد. در پايان نيز به ارزيابي اين الگوها از حيث امكان و رواج و معقوليت مبادرت شده است. «كشش‌هاي فطري» و «آمادگي‌هاي رواني» از الگوهايي هستند كه ذيل تقاضا براي دين مطرح مي‌شوند. «اكتساب» اما، شاخص‌ترين الگوي عرضه‌محور است. آنچه اما واقعي‌تر است و از رواج بيشتري هم برخوردار است، الگوي «توامانيِ» فطرت- اكتساب است. ديندارشدنِ ناشي از «محروميت»، يا مواجهه با يك «اتفاق باشكوه» يا متاثر از «شخصيت‌هاي ديني»، به مسيرهاي غيرقصديْ تعلق دارند. مسيرهاي «منطقي- عُقلايي» و «انتخابگري» را هم بايد در زمره الگوهاي قصدي محسوب كرد كه تنها درباره انسان‌هاي به لحاظ عقلي، رشيد و بالغ امكان‌پذير است. دستِ آخر به «ديندارشدنِ عملي» مي‌رسيم كه رايج‌ترين الگو در ميان دينداران، خصوصاً كودكان و نوجوان است. «الگوي شامل» اما واقع‌نگرانه‌ترين مسير ديندارشدن را عرضه مي‌نمايد.

The place of a topic like ‘procedures for developing religiosity’, as a novel and innovative topic, seems to have been standing empty beside topic like ‘origins of religiosity’, and ‘the origin of religion’. The present article, after describing the content, use, and requirements of the topic under investigation, deals with introducing and categorizing paradigms of religiosity. In order to come up with a more comprehensive understanding of the phenomenon of religiosity, its varieties, and developments, the researcher has introduced eleven different religiosity procedures, comparing and contrasting them at the same time. Religiosity procedures have been categorized in terms of three criteria: religious supply and demand, intentionality or non-intentionality of religiosity, and ‘theoretical or practical priority’ of the procedures. In the end, the paradigms have been evaluated in terms of possibility, circulation, and rationality. ‘Innate inclinations’ and ‘psychological preparation’ are paradigms proposed under the rubric of religious demand, whereas ‘acquisition’ is regarded the most prominent supply-oriented paradigm. However, what seems to be more realistic and more widespread would be the ‘dual’ paradigm of innateness of acquisition. Religiosity through ‘denial’, facing an extraordinary event, and being influenced by religious figures belong to non-intentional procedures. ‘Logical-rational’ or ‘selective’ procedures may be categorized under ‘intentional’ paradigms, through which merely intellectually developed or mature human beings may find their own ways. Finally, there is the so-called ‘practical religiosity’, the most widespread paradigm among the religious, especially among children and teenagers; whereas, the ‘inclusive paradigm’ offers the most realistic procedure for religiosity.