آيا قيمت بازاري، عادلانه است؟ (تحليل تطبيقي نگرش فلاسفه يونان، علماي اسكولاستيك و فقهاي مسلمان به قيمت عادلانه)

Is the Market Price a Just Price? (Comparative Analysis of the Approaches of Greek Philosophers, Scholastic Scholars, and Muslim Jurisprudents to Just Price)

در اين مقاله به برررسي عدالت در سطح خرد و به طور خاص عادلانه بودن عملكرد بازار در سه پارادايم متفاوت اما بعضاً به هم مرتبط مي پردازيم: پارادايم فلسفي يونان باستان (با تاكيد بر انديشه ارسطو)، پارادايم مسيحي اسكولاستيك ها در قرون ميانه (با تاكيد بر انديشه هاي سن توماس اكويناس) و پارادايم فقهي در تمدن اسلامي (با تاكيد بر آراي علامه حلي و ابن تيميه). ارسطو و متفكرين اسكولاستيك به دليل رويكرد اخلاقي خويش، همواره در مباحث اقتصادي خويش فضيلت عدالت را به عنوان اصل حاكم بر تمامي روابط اجتماعي و اقتصادي مدنظر قرار مي دادند. اسكولاستيك ها در پاسخ به پرسش از قيمت عادلانه با تكيه بر رويكرد نظري ارسطو به عدالت و ارزش و رويكرد عملي حقوقدانان رومي (رومنيست ها) به مبادله و رويكرد اخلاقي مسيحيت، غالباً به اين نتيجه مي رسيدند كه چون نياز (كه تعيين كننده قيمت بازاري است) تعيين كننده ارزش اشيا هم مي باشد، در نتيجه برابري ميان ارزش هاي مبادله شده (عدالت مبادله اي) در بازار متعارف (رقابتي) محقق گشته است و در نتيجه قيمت بازاري عادلانه است. گر چه فقهاي مسلمان دكترين مستقلي راجع به قيمت عادلانه نداشتند اما ذيل مباحثي از قبيل تسعير (قيمت گذاري عادلانه) و غصب (ضرورت جبران عادلانه) به صورت تلويحي به بحث قيمت و ارزش پرداخته اند. در اين مقاله اين فرضيه مطرح مي شود كه فقهاي مسلمان و به طور خاص علامه حلي و ابن تيميه قيمت المثل را عادلانه مي دانند و در مرحله بعد مي توان نشان داد كه قيمت المثل معادل قيمتي است كه در شرايط بازاري متعارف (بازار بدون مداخله و دستكاري از قبيل احتكار و انحصار و تلقي ركبان و ...) تعيين مي شود يعني قيمتي كه منعكس كننده برآورد عرفي و جمعي از كالاست.

The scope of this paper is justice in micro level and particularly market justice from three different but related paradigms: The ancient Greek philosophical paradigms (by emphasis on Aristotleʹs thought), Christian scholastic paradigm in medieval era (by emphasis on St. Thomas Aquinas thoughts) and jurisprudence paradigm in Islamic civilization (by emphasis on Allame Helli and Ibn Taimiyahʹs attitude). Based on their ethical approach, Aristotle and scholastic scholars considered justice virtue as an essential principle that dominates all the social and economic relations. Scholasticʹs just price doctrine had three main sources: Aristotle theoretical approach to justice, Romanists practical approach to exchange, and moral approach of Christianity. Based on these sources, Scholastics concluded that because necessity (nassesitas) determines both market price and commodity value, the values that are exchanged in common (competitive) market are equivalent and thus the market price is just. Though Muslim jurisprudent had not an independent doctrine about the just price, in the problems such as pricing (Tasʹeir) and usurpation (Ghasb) studied price and value implicitly. The hypothesis of this paper is that Muslim jurisprudent and specifically Allameh Helli and Ibn Taimiyah consider "the price of the equivalent" (gheimat-ul-mesl) is just and this price is determined in common market (a market without intervention and manipulation such as hoarding and monopoly and asymmetric information); that is, this price reflects common collective evaluation of commodities.