نقش تركيبات مرتبط با فرورانش در منشا ماگماي سازنده توالي پوسته اي افيوليت جنوب ‏ده‌شير

The Role of Subduction Components in the Generation of the Crustal ‎Sequence of Dehshir Ophiolite

افيوليت تكتونيزه جنوب ده شير در انتهاي شمالي كمربند افيوليتي شهربابك- ده شير، در حاشيه جنوبي خرده قاره ايران مركزي رخنمون دارد و دربردارنده پريدوتيت هاي گوشته اي و ‏توالي پوسته اي است. پريدوتيت هاي گوشته اي، سرپانتيني‌شده و دربردارنده هارزبورژيت كلينوپيروكسن دار و لرزوليت هستند كه توسط دايك هاي ديابازي منفرد قطع شده‌اند. توالي ‏پوسته اي گابروي لايه‌اي ندارد و دربردارنده گابروهاي ايزوتروپ با ويژگي‌هاي كومولايي است كه به صورتي تدريجي و در بالا به كمپلكس دايك هاي ورقه اي ديابازي تبديل و توسط ‏ادخال‌هاي ورليتي، دايك ها و پاكت هاي كوارتزديوريت-كوارتزمونزوديوريت و پگماتيت گابرو قطع شده اند. توالي آتشفشاني اين مجموعه نيز شامل تناوبي از چرت، راديولاريت، ‏سنگ آهك پلاژيك داراي ريززياهاي (ميكروفوناهاي) كرتاسه بالايي در قاعده و برش هيالوكلاستيك، هيالوكلاستيت، توف، روانه صفحه اي و گدازه بالشي در بالاي توالي است. بر ‏اساس تجزيه‌هاي شيميايي، سنگ هاي توالي پوسته اي تنوع تركيبي و روند ماگمايي تولييتي تا كلسيمي- قليايي نشان مي دهند. در بررسي نمودارهاي تكتونوماگمايي، اين سنگ ها بيشتر در ‏محدوده كمان هاي آتشفشاني و گاهي در قلمرو اقيانوسي جاي گرفته اند. الگوهاي بهنجارشده با مقادير گوشته اوليه، ويژگي‌هاي افيوليت هاي فرافرورانش مانند تهي شدگي از عنصر ‏Nb‏ ‏در بيشتر تجزيه‌ها و ‏Ti‏ در برخي از آنها را دارد. اين الگوها در ترازهاي مختلفي جاي گرفته‌اند و غني شدگي متفاوت از عناصر ‏LILE‏ نشان مي دهند كه مي تواند نشان دهنده ناهمگوني ‏منبع گوشته اي و درجات متفاوت ذوب بخشي باشد. بررسي رفتار عناصر در نمودارهاي مختلف و مقايسه آنها با مناطق تكتونوماگمايي شاخص، در قلمروهايي به دور از مورب و نزديك ‏به كمان و بررسي مقادير برخي از عناصر مانند ‏Ba، ‏Th، ‏Nb‏ و ‏Yb‏ و نسبت هاي آنها نشاندهنده تاثير متفاوت سيال‌هاي برخاسته از صفحه فرورونده بر گوه گوشته‌اي دارد. اين ويژگي‌هاي ‏ژيوشيميايي و رخنمون ادخال‌هاي(اينتروژن) ورليتي و توده هاي كوچك كوارتز ديوريتي- كوارتزمونزوديوريتي هورنبلنددار، نشان مي دهد كه افيوليت جنوب ده‌شير، مراحل متوالي از ‏حوادث شامل تولد، جواني و بلوغ يك افيوليت را پشت سر گذاشته است كه پيامد طبيعي تشكيل افيوليت‌ها در سامانه‌هاي فرافرورانش است. به نظر مي‌رسد كه افيوليت جنوب ده‌شير در ‏محدوده‌اي نزديك به پيشاني كمان با فاصله اندكي از لبه آن تشكيل شده كه با سناريوي فرورانش نيوتتيس، طي كرتاسه بالايي قابل توجيه است. ‏

The south Dehshir tectonized Ophiolite located at the extreme northern part of Sharbabak-Dehshir Ophiolite belt comprise of mantle ‎peridotite and crustal sequence. The mantle peridotites are well serpentinized and consist of cpx- bearing harzburgite and lherzolite, cross cut ‎by isolated diabasic dikes. There is no layered gabbro in the crustal sequence and that comprise of high level isotrope gabbro with cumulative ‎character which gradually change to diabase sheeted dike complex on top of the sequence intruded by wherlitic intrusion, quartz diorite, ‎pegmatite gabbro and plagiogranite- tronjemite. The volcanic sequence of this association consist of alternation of chert, radiolarite, pelagic ‎limestone have Upper Cretaceous microfaunas at base and hyaloclastic breccia, hyaloclastite, tuff and pillow lava on top the sequence. The ‎sheeted dike complex oriented in N- S direction with couples of inclinations toward either the east or the west. Listvenite and rodingite are ‎the sporadic metasomatic rocks that expose inside the tectonized assemblage. A few dislocated amphibolites and calc-silicate blocks are ‎tectonically exposed. Base of chemical analyses the crustal sequence show variety in composition and have tholeitic to calc-alkaline trends. ‎In the tectonomagmatic diagrams, these rocks are often placed in the regions associated with the volcanic arcs and in some occasions they are ‎plotted in the oceanic basin regions. The primitive mantle-normalized spider diagrams show depletion of Nb in most of analysis and ‎depletion of Zr and Ti in some of them which indicating a supra- subduction origin. These types of patterns located in different levels and ‎characterized by enrichment of LILE, might be related to diversity in mantle source and different degree of partial melting. The behavior of ‎elements in different diagrams and comparation with the different tectonic setting, show that they tend located far from MORB type and near ‎by the Arc type. The values of the elements such as Ba, Th, Nb, Yb, indicate the influence of the fluids releaved from the subducted slab on ‎the mantle wedge. These geochemical characters and the expose of wherlitic intrusions and the small intrusions of quartz diorite-quartze ‎monzodiorite indicate that the South Dehshir tectonized Ophiolite display a consistent sequence of events during their formation and ‎evolution, includes birth, youth and maturity stages which is a natural consequence of the Supra- subduction zones. It seam that the Dehshir ‎Ophiolite formed in a forearc basin with a distance from margin could be interpret with the downgoing of Neo-Tehytis in Late Cretaceous. ‎