واكاوي مفهوم «ترس» با تكيه بر نوع ضدارزشي آن در قرآن

A Reanalysis of the Concept of "Fear" with Emphasis on Its Anti-value Type in the Quran

«ترس» يكي از مهم‌ترين ويژگي‌هاي اخلاقي است كه به‌حسب متعلق آن به دو قسم ارزشي و ضدارزشي تقسيم مي‌شود؛ گاه فضيلت و گاه رذيلت به‌شمار مي‌آيد. دسته اول، از مهم‌ترين فضايل اخلاق است كه نقشي سازنده در تربيت انسان‌ها دارد و موجب نجات از خطراتي است كه انسان را تهديد مي‌كند. دسته ديگر، كه در زمره رذايل اخلاقي قرار مي‌گيرد، مايه ذلت و زبوني و مانع رشد و تعالي انسان مي‌گردد. در قرآن، چند واژه معادل مفهومي ‌‌ترس شناخته شده‌اند. عام‌ترين ‌اين واژگان «خوف» است. برخي ديگر از واژه‌هايي كه معنايي قريب به خوف داشته و غالباً ترس معنا شده‌اند، عبارتند از: «خشيت»، «وجله»، «رهبه»، «روع»، «رعب»، «فزع» و «اشفاق». ترس از فقر، مرگ و طاغوت از مهم‌ترين ترس‌هاي ضدارزشي در قرآن مي‌باشند. اقدام به جنايت، پذيرش ولايت شيطان، عدم انفاق و اعراض از جهاد در راه خدا، تزلزل و دوستي با شيطان، خروج از حالت تعادل، برخي از پيامدهاي ترس‌هاي ضدارزشي در قرآن هستند. ضعف‌ ايمان، وابستگي مادي، عملكرد ظالمانه، عدم اعتماد به رزاقيت خدا، احساس ضعف و زبوني در خويشتن و مبهوت قدرت ديگران شدن، از عوامل ترس‌هاي ضدارزشي معرفي شده‌اند. اين نوشتار، پس از بررسي واژگان قريب‌المعني با ترس، به بيان ترس‌هاي ضدارزشي، آثار و عوامل مي‌پردازد.

One of the most important moral traits is "fear" which is divided into value and anti-value types in terms of its associate. Sometimes, it is considered as a virtue and sometimes as a vice. Some equivalents of the word fear are found in the Quran and the word "khawf (fear)" is the most common one. Quran uses some other terms which have synonymous with khawf and are translated into fear. They include "khashiyyat (awe)", "wajalah (tremble)", "rahbah (dread)", "rawʹ (terror)", "roʹb (fear)", fazaʹ (fearing)", and "ishfaq (scare)". Fear of poverty, death and false deity are among the most important anti-value fears which the Quran includes. Some of the consequences of anti-value fears to which the Quran refers are: attempting a crime, giving up to Satanʹs authority giving no alms, refusing to take part in Jihad in the path of God, wavering befriending with Satan, and losing oneʹs balance. Weak faith, attachment to material things, unfair behavior, have not trust in Godʹs provision, feeling of self-weakness and humiliation and astounding at othersʹ power are regarded as factors of anti-value fears.