تبيين معناي خلافت الهي از منظر جلال‌الدين دواني و غياث‌الدين منصور دشتكي

A Probing Look at the Meaning of Divine Vicegerence in Jalal Al-Din Davani and Qiyas al-Din Mansur Dashtakiʹʹs Views

سعادت‌گرايي متفكران يونان‌، با ترجمه آثار يوناني به جهان اسلام راه يافت‌. ارسطو در مباحث اخلاقي خود «ايودايمونيا» را محور مباحثش قرار داد‌. اين واژه در ترجمه‌هاي مسلمانان به «سعادت» ترجمه شد و به لحاظ مفهومي تورات مهمي ‌را سپري كرد‌. متفكران مسلمان بعدها اين واژه را با مفهوم «خلافت الهي» پيوند دادند‌. از‌آنجايي‌كه فهم درست و تعيين دقيق معناي «خلافت» در مباحث انسان‌شناسي و اخلاق اسلامي ‌از اهميت ويژه‌اي برخوردار است، همواره بين مفسران، فلاسفه و عرفا در فهم و تفسير خلافت انسان در آيه «اني جاعل في الارض خليفه» اختلاف‌نظر بوده و بحث‌هاي فراواني درگرفته است. دواني، استحقاق آدمي‌ براي دريافت مقام خلافت را در توانايي انسان براي دريافت صفات متقابل دانسته و تحقق آن را منوط به كمال علمي ‌و عملي كرده است. منصور دشتكي ديدگاه وي را نپذيرفته و به تفصيل‌ انديشه دواني و استدلال‌هاي او را رد كرده است. وي بر اين باور است كه خلافت بدين‌معناست كه آدمي‌ ظلّ خداوند در ميان ممكنات گردد. همان‌طور كه آفريدگان مطيع و منقاد حق تعالي هستند، مطيع و منقاد انسان گردند. اين مقاله در بحث خلافت الهي، به نقد و بررسي آرا اين دو متفكر پرداخته است.

Aristotle bases his moral discussions on "Eudemonia" which is translated as "happiness" by Muslims and has undergone important conceptual developments. Later on, Muslim thinkers associated this term with the concept of "divine vicegerence". Since the correct understanding and exact assignment of the meaning of "vicegerence" are of particular importance in the discussions of anthropology and Islamic morality, there has always been many debates and disputes among commentators, philosophers and mystics on understanding and interpreting the Quranic verse "manʹs vicegerence": "I am about to place a viceroy on the earth". Davani believes that manʹs entitlement to the state of vicegerent lies in his capacity to attain reciprocal attributes and regards that its realization is contingent upon scientific and practical perfection. Mansur Dashtaki disagrees with Davini and rejects his thought and arguments in detail. Dashtaki believes that vicegerence indicates that man is the shadow of God among the possibilities. He also thinks that creatures submit and obey man just as they submit and obey the Most High God. The present paper expounds these two thinkersʹ views on divine vicegerence.