گونه شناسي نظريات عدالت مبتني بر ابعاد فلسفي؛ روشي در تبيين ماهيت مفهومي عدالت

Understanding Different Types of Justice Theories Based on the Philosophical Dimensions: an Approach to Determine the Theoretical Nature Of the Justice Concept

مفهوم عدالت به دليل پيچيدگي و گستردگي دلالت آن همواره از موضوعات مورد توجه و چالش برانگيز انديشمندان در طي اعصار مختلف بوده و هريك سعي در تبيين اين مفهوم با استفاده از ديدگاه هاي گوناگون داشته اند. حاصل اين تلاش ها مجموعه اي عظيم از نظريات مختلف و متنوع در اين حوزه است. نوشته حاضر با بهره گيري از مدل «مباني، مفاهيم، اقتضايات، سياست ها، شاخص ها» در عرصه عدالت پژوهي، به دنبال تبيين مفهوم عدالت در بخش مباني و چيستي آن با بهره گيري از نگاه اسلامي و مبتني بر تنقيح و دسته بندي جديد نظريات گذشته مي-باشد. اين امر مي تواند علاوه بر مشخص نمودن چارچوبي براي حركت، زمينه را براي نظريه پردازي در اين عرصه نيز فراهم آورد. سوال اصلي اين تحقيق «چگونگي تبيين ماهيت مفهومي عدالت» خواهد بود. در اين راستا از روش كيفي به عنوان روش تحقيق پژوهش و از روش هاي كتابخانه اي و گونه شناسي به منظور جمع آوري و تجزيه تحليل داده ها استفاده شده است. انتخاب مقسم مناسب گونه شناسي مي تواند ضمن تبيين بهتر نظريات عدالت، ما را در كشف اشتراكات و افتراقات آن ها ياري رساند. بدين منظور پس از بررسي ادبيات گونه شناسي ، برخي از گونه شناسي هاي مهم مدّ نظر قرار گرفته و از مسير نقد و ارزيابي آن ها سعي شده است تا در حوزه نظريات، گونه شناسي جديدي مبتني بر 3 بُعد فلسفيِ معرفت شناسي، انسان شناسي و ارزش شناسي ارايه گردد كه ضمن رفع نقاط ضعف ديگر گونه ها، مبتني بر مباني اسلامي نيز باشد. همچنين به عنوان نمونه نظريه عدالت جان رالز نيز مبتني بر گونه شناسي فلسفي مورد تحليل قرار گرفته است. اين تلاش نقطه اي آغازين در جهت بسط نگاه فلسفي و ديني در حوزه گونه شناسي ادبيات عدالت پژوهي خواهد بود.

Because of its complexity and broadness, the concept of justice has always been one of the challenging topics in view of scholars over different historical eras. Each of them has tried hard to explain this concept using different views. The result of such efforts is a bunch of diverging and varied theories. Using the model of “principles, concepts, prerequisites and indices” in the justice arena, this paper tries to shed light on the concept of justice (to understand its principles and bases) using the Islamic perspective and based on new classification of available theories. This action not only provides a roadmap to follow but also smoothens the way to theorize justice. So, the main question of the research would be: how one can define the theoretical nature of the justice? In this regards, the qualitative approach has been used as the research methodology and the content analysis has been used to gather and analyze data. Choosing a good instrument to classify the theories helps us to understand their similarities and dissimilarities. To do so, after focusing on different available classifications, some of them, which are more important, are chosen. The research tries to analyze these theories and based upon this it tries to provide a new classification grounded on three dimensions; which are related to philosophy, humanity and value. This new classification not only lacks the shortcomings of others but also is based on the Islamic principles. In addition and as a case study, the justice theory of Ralws is analyzed considering the philosophical classification. This effort would be a beginning for expanding the philosophical and religious views in categorizing the justice literature.