زمين‌شيمي و خاستگاه خاك صنعتي كانسار فلدسپار بيداخويد (زون گسلي دهشير) با استفاده از داده‌هاي عناصر كمياب و ايزوتوپ‌هاي پايدار

Geochemistry and Genesis of Industrial Soils of Bid-Akhavid Feldspar Deposit (Dehshir Fault Zone), Using Rare Earth Elements and Stable Isotopic Data

معدن فلدسپار بيداخويد در جنوب غرب شيركوه يزد، در 70 كيلومتري شهر يزد قرار گرفته است. اين منطقه از نظر موقعيت زمين‏شناسي، در زون ايران مركزي و بخشي از كمربند آتشفشاني اروميه- دختر قرار دارد. معدن فلدسپار بيداخويد به شكل ذخيره آبرفتي كواترنري در همبري گسلي سنگ‏هاي گرانيتي شيركوه با آهك‏هاي سازند جمال (پرمين) واقع است. هم اكنون خروج گازهاي گوگردي از اين زون گسلي فعال، مشاهده مي‏شود. آرن‏ها و ماسه‌سنگ‏هاي تحكيم‌نيافته، سنگ‌هاي اصلي معدن را تشكيل مي‏دهد. بيشتر رسوبات اين معدن در رده بندي فولك در محدوده كوارتزآرنيت و آركوز قرار مي‏گيرد. براساس مطالعات پراش پرتو X، كاني‏هاي اصلي سازنده اين ماسه‌سنگ‏ها شامل كوارتز، آلبيت، مسكوويت، ايليت و ارتوكلاز ‏است. گردشدگي و جورشدگي ضعيف در دانه‏ها نشانگر نزديك‌بودن اين رسوبات به سنگ منشا است. با توجه به شواهد صحرايي، مطالعات سنگ‌نگاري و مقايسه تركيب كاني‏شناسي رسوبات با گرانيت شيركوه، به نظر مي‏رسد باتوليت گرانيتي شيركوه، نقش مهمي در تشكيل كانسار بيداخويد داشته است. اين رسوبات كه به‌عنوان خاك صنعتي ارزش اقتصادي دارند؛ از ديدگاه محيط زمين ساختي در محدوده مرتبط با زون فرورانش قرار مي‏گيرند. الگوي بهنجار شده تغييرات عناصر خاكي كمياب نمونه هاي رسوب و گرانيت ها، نشان‌دهنده غني‌شدگي شديد در LREE‌ها و تهي‌شدگي در HREE ‏است، الگوي اين تغييرات مشابه نمونه‏هاي گرانيت‏هاي ميزبان ‏است كه نشان‌دهنده هم‌منشا بودن رسوبات و سنگ مادر ‏است. مقادير حاصل از ايزوتوپ‏هاي پايدار O18 و D در رسوبات منطقه بيداخويد به ترتيب (O18?) از ‰ 3.34- تا‰ 7.6- و (D?) از ‰48.34- تا ‰ 75.4- متغير است‏ كه نقش بيشتر آب هاي زيرزميني در دگرسان‌كردن سنگ ميزبان نفوذي و ايجاد اين رسوبات را نشان مي‏دهد.

Bidakhavid feldspar deposit soil is located at 70 km southwest of Yazd city. From the geological point of view, the area is a part of Central Iranian zone located in Urumieh-Dokhtar volcanic belt. The deposit is formed as Quaternary alluvial sands in the fault contact zone of Shir-Kuh granite with Jamal Formation carbonates (Permian). This fault zone in now active and there are emanations of sulfur-bearing gases (fumarole) in parts of area. The succession of arens and loosely-consolidated sandstones are predominate lithology in the mining quarry. According to petrographic studies on unconsolidated sediments, the granitic composition of grains is determined. These sediments could be considered as litharenite and arkose according to the Folk classification. The following main mineral composition deduced from XRD analysis: Quartz + albite + muscovite + illite + orthoclase + jarosite + Poor sorting and roundness of grain components indicate that the host rocks of these terrigenous clastic sediments are near the deposit. According to field evidence, petrographic and comparative mineralogical studies of samples with Shirkuh granite, it is obvious that batholith has an important role as the source materials for Bidakhavid deposit. The sediments are of economic value and are known as industrial soil in mining literature. The deposit is formed in the subduction zone tectonic setting. REE normalized pattern in all samples is indicative of the intense enrichment of LREE and depletion of HREE. This pattern shows that Shir-kuh granitic rocks are the source of Bid-akhavid sediments. ?18O and ?D values of the Bid-akhavid sediments range (-3.34‰ to -7.6‰) and (-48.34‰ to -75.4 ‰) respectively. These data indicate that connate water played essential role in the alteration of intrusive protolith and formation of the sediments.