تبيين و تحليل اقسام رابطه جوهر و عرض در نظام صدرايي و مقايسه‏اي اجمالي با ديدگاه سينوي

An Explanation and Analysis of Types of Relationship between Substance and Accident in Sadrian System and a simple Comparison with It Avicennaʹʹs View

موضوع «جوهر و عرض» از مباحث مهم فلسفي است؛ زيرا همه موجودات و يا همه موجودات ممكن با اين دو عنوان، طبقه‏بندي مي‏گردند. اين موضوع داراي ابعاد گوناگوني است كه در بين آنها كيفيت رابطه جوهر و اعراضش از اهميت ويژه‏اي برخوردار است. اين نوشتار با روش تحليلي ـ توصيفي بر آن است كه با بررسي تعابير گوناگون و متعدد ملّاصدرا و مقايسه آنها، ديدگاه وي را در بيان نوع اين ارتباط مشخص نموده و به اجمال، با نگرش سينوي مقايسه نمايد. ابن‏سينا رابطه جوهر و اعراضش را رابطه علت و معلول مي‏داند و به دوييت وجودي جوهر و عرض قايل است، درحالي‏كه در تعابير ملّاصدرا علاوه بر رابطه عليت، دو نوع رابطه ديگر نيز بين جوهر و عرض طرح مي‏شود: رابطه حالّ و محل يا تابع و متبوع، و رابطه شان و ذي‏شان. درواقع، ملّاصدرا ابتدا براي جوهر و عرض، دو وجود جداگانه كه يكي وابسته به ديگري است، قايل مي‏شود، اما به تدريج فاصله بين جوهر و اعراضش را كم نموده تا آنجاكه در ديدگاه سومش به‏تبع ديدگاه نهايي خود در باب عليت، دوييت وجودي جوهر و عرض را برداشته و اعراض را شيون جوهر معرفي مي‏كند. در تحليل نهايي ملّاصدرا، عرض خارجي بودن به عرض تحليلي بودن تبديل مي‏گردد.

The question of "substance and accident" is one of the important philosophical issues because all the creatures or all possible creatures are classified under these two categories. This issue has different dimensions including the quality of relationship between substance and its accidents which enjoyed special importance. Using a descriptive-analytical method, the present paper seeks to specify Mulla Sadraʹs view about demonstrating the nature of this relationship and briefly compare it with Avicennaʹs view by reviewing and comparing Mulla Sadraʹs different words. Avicenna holds that the relationship between substance and its accidents is a causal relationship and believes in the existential duality of substance and accident, while Mulla Sadra proposes, in addition to causal relationship, two other kinds of relationship between substance and accident: the relationship between condition and place or subordinate and subordinated and the relationship between dignity and the dignified. In fact, Mulla Sadra originally considers that substance and accident are two separate things and each of them is related to the other. However, he gradually reduces the distance between substance and its accidents so that in his third view, influenced by his final view on causality, he excludes the existential duality of substance and accident and defines accidents as states of substance. In Mulla Sadraʹs final analysis, the external type of accident changes into an analytical type of accident