كلي؛ تجريد يا تعالي؟

General; Abstraction or Transcendence?

مسيله تفاوت مراتب علم يا به‏عبارتي، تفاوت ادراك كلي و جزيي نمونه‏اي از اختلاف ديدگاه ملّاصدرا و فلاسفه پيش از ايشان و در راس آنها ابن‏سينا، نسبت به مسيله مهم «علم» است. حكماي پيش از ملّاصدرا با توجه به نظرشان نسبت به ماهيت علم، كه آن را عبارت از كيف نفساني مي‏دانند، يك نوع برداشتي از تفاوت ادراك كلي و ادراك جزيي دارند و در مقابل، ملّاصدرا با توجه به مباني فلسفي از ديدگاه خاصي كه نسبت به ماهيت علم دارد، برداشتي ديگر از تفاوت مراتب ادراك دارد. در اين نوشتار با روش توصيفي ـ تحليلي به بررسي اجمالي ديدگاه ملّاصدرا و حكماي پيش از ايشان نسبت به فرايند ادراك و مباني ايشان در اين مسيله، به اين نتيجه رسيديم كه فلاسفه قبل از ملّاصدرا، بخصوص ابن‏سينا قايلند به اينكه جزيي در اثر «تجريد» به كلي تبديل مي‏شود، درحالي‏كه ملّاصدرا معتقد است كه جزيي در اثر «تعالي» به كلي تبديل مي‏شود. البته مباني و دلايل ملّاصدرا در مسيله يگانه است.

The problem of the difference among the ranks of science or, in other words, the difference between general perception and particular perception is an instance of the difference between Mulla Sadraʹs view about the important issue of "science" and that of the preceding philosophers, most importantly Avicenna. The philosophers preceding Mulla Sadra have an alternative conception of the difference between general perception and particular perception due to the way they view the nature of science which to them has a psychic manner. On the contrary, Mulla Sadra has another conception of ranks of perception due to the philosophical foundations of his particular view on the nature of science. Using a descriptive-analytical method, the present paper touches on Mulla Sadraʹs and preceding philosophersʹ views on the process of perception and their proposed principles in this regard, and concludes that the philosophers who came before Mulla Sadra, specially Avicenna, believe that "particular" turns into "general" through "abstraction", while Mulla Sadra believes that "particular" changes into "general" through "transcendence". Of course, the principles adopted by Mulla Sadra and the evidence he introduces are unique.