استدلال‌هاي مخالفان اصلاحات اميركبير از منظر انتخاب عقلاني

Arguments against Amir Kabir’s Reforms: A Study Based on Rational Choice Theory

در مقاله پيش رو، براي بررسي استدلال‌هاي مخالفان اصلاحات در بازه‌ زماني 1267-1264 ق يعني اصلاحات ميرزا تقي‎خان اميركبير، با بهره‎گيري از رويكردِ انتخاب عقلاني به‌مثابه يكي از نظريه‌هاي عمومي جامعه‎شناسي تاريخي، به روايت علّي استدلال‎هاي مخالفان در قالبِ چهار گروهِ روحانيان، درباريان، ديوانيان و زنان حرم‎سرا پرداخته‌ايم. نظريه انتخاب عقلاني، كه در آن فرد (در اين‌جا مخالفان اصلاحات) عامل علّي و عقلانيتِ ابزاريِ به‎كار‎ گرفته‎شده توسط آنان (كه در اين‌جا مخالفت آنان با اقداماتِ اصلاحي را در پي دارد) سازوكار علّي است، امكان ارزيابيِ رويه «عقلانيِ» انتخابِ اين مخالفان براي مخالفتشان با اقداماتِ اصلاحي را فراهم مي‎آورد. پس از بررسي استدلال‎هاي هر يك از اين چهار گروه مخالفِ اصلاحات (با حذف روحانيان بر اساس روش تطبيقي جان استوارت ميل)، استدلال‎هاي مشترك كه با تكيه بر روش‌هاي «توافق» و «تغييرات متقارن» ميل، در ميانِ گروه‌هاي استدلال‌كننده به‎دست مي‌آيند، عبارت‎اند از: «بي‎توجهي به جايگاه طبقاتي مخالف»، «رعايت‎نكردن حقوق مردم» و «كوتاه‌شدن دست وارثان قدرت از قدرت». اين استدلال‎ها نشان مي‌دهد مخالفان اميركبير در بيان مخالفت با اصلاحاتِ او، نه بر منافع كلان كه بر منافع فردي يا طبقاتي بيش‌تر تاكيد داشته‌اند.

Analyzing the arguments of opponents of Amir Kabir’sreforms, the authors of this article used theRational Choice approach as a general theory in historical sociology to generate acausal narrative to explain the reasons for internal opposition to Amir Kabir’s reforms. For this purpose, the reform opponentswere divided into four groups: clergymen, courtiers, governors, and the women of the Harem. Rational Choice Theory, in which the individual (here the reform opponents) is causal agent, and the instrumental rationality he uses (which here led to their opposition to reforms) is causal mechanism, was used to clarify the rational process of their opposition to reforms. Then, the arguments of the four groups were analyzed, and the first group was omitted based on John Stuart Millʹs comparative method. The common arguments were finally recognized using Mill’s method of agreement and methodofconcomitantvariation. They were negligence ofopponents’ position and social class, violation of the citizenʹs rights, and possible reduction of royal power. These arguments show that the opponents of Amir Kabirʹs reforms were more concerned with their individual and class benefits.