نخبگان ايراني و فعاليت‌هاي علمي و فرهنگي آنان در عثماني (قرن نهم و دهم هجري)

Iranian Elites and their Scientific and Cultural Activities in Ottoman Empire of the 9th and 10th Centuries A.H.

در اين پژوهش، فعاليت‎هاي علمي و فرهنگي نخبگان ايراني در عثماني از آغاز شكل‎گيري دولت عثماني تا اوايل قرن دهم هجري مورد بررسي قرار مي‎گيرد تا نشان داده شود كه فعاليت‎هاي علمي آنان چه تاثيري بر حيات علمي و فرهنگي عثماني به جا گذاشت و در اين دوره علماي سنت‎گرا چه واكنشي نسبت به عقل‎گرايان داشتند و نتايج آن چه بود. از دوره ايلخانان و حتي قبل از آن، ايران به عنوان كانون علمي محل ظهور علماي بزرگي در فقه، كلام و علوم نقلي بود. قاضي بيضاوي، عضدالدين ايجي، فخر رازي و زمخشري نمونه‎اي از اين علما هستند. با شكل‎گيري دولت عثماني، تفكر حاكم بر مراكز علمي آن سرزمين تحت‎تاثير افكار و انديشه‎هاي علماي ايراني قرارگرفت. اين امر ناشي از روابط علمي و فرهنگي گسترده‎اي بود كه از گذشته بين دو سرزمين وجود داشت. در طول قرن هشتم و نهم هجري، نخبگاني ايراني كه در فقه، تفسير، حديث، منطق، كلام، صرف و نحو، قرايت، بلاغت، رياضيات، نجوم و طب تحصيلاتي داشتند، به عثماني مهاجرت كردند. برخي از آنان آثار ارزنده‎اي در علوم عقلي و نقلي تاليف كردند. علماي مهاجر آثار و انديشه‎هاي علماي ايراني نظير امام محمد غزالي و فخرالدين رازي را در مدارس عثماني تدريس كردند و يا بر آثار گذشتگان شرح، حاشيه و تعليقات نوشتند. در نتيجه، جامعه عثماني همانند جامعه ايراني در فضايي قرار گرفت كه انديشه‎هاي سنت‎گرايان در ستيز با عقل‎گرايان به‎سر‎مي‎برد.

In this paper, scientific and cultural activities of Iranian elites in the Ottoman Empire since its foundation until the tenth century A.H. are studied to show their impact on the scientific and cultural life of the empire as well as the clashes between traditionalist and rationalist scholars and their consequences. Upon the foundation of the Ottoman Empire, its scientific centers fell under the influence of Iranian elites’ ideasdue to the widespread scientific and cultural relations between Iran and the Ottoman Empire. A number of Iranian elites who were educated in jurisprudence, interpretation, hadith, logic, theology, grammar, reading, rhetoric, mathematics, astronomy, and medicine migrated to the Ottoman Empire during the eighth and ninth centuriesA.H. They taught the works of Iranian prominent scholars such as Imam Muhammad Ghazali and Fakhr al-Din Razi in Ottoman schools or wrote commentaries and annotations on these works. Therefore, the Ottoman society, like the Iranian society, became a placefor clashes between the traditionalistsand rationalists.