ديدگاه عرفاني امام محمّد غزّالي و جلال‌الدّين مولوي در باب رويت خداوند

Mohammad Ghazzali and Jalaluddin molavi’s mystical view about vision of God

روش پژوهشي مقاله از نوع تحليل محتواست. هدف مقاله مقايسه و بيان تمايز و تشابه ديدگاه غزالي و مولوي درباره ي امكان رويت خداوند است. هر دو در مسلك كلامي، اشعري، و معتقد به رويت خداوند هستند، امّا آنان درباره‌ي كيفيت، محل و ابزار رويت خداوند نگرش و تفسير عرفاني هم دارند. ديدگاه كلامي غزّالي غالب بر ديدگاه عرفاني او، امّا ديدگاه عرفاني مولوي غالب بر ديدگاه كلامي اوست. غزّالي بعد از بحث هاي فراوان كلامي و عرفاني، سرانجام همانند اشاعره، خداوند را نه در دنيا، بلكه در آخرت و فقط براي مومنان باچشم سَر قابل رويت مي داند، امّا مولوي مقلد صرف كلام اشاعره نيست. او خداوند را در دنيا و آخرت با چشم دل قابل مشاهده، و چشم سَر را هميشه از ديدن خداوند ناتوان مي داند. او چشم سَر را از حواس مشترك ميان انسان و حيوان مي داند كه ديدن با آن، فضيلتي براي انسان به بار نمي آورد، امّا انسان حواس باطني نيز دارد كه مايه ي كرامت انساني است و رويت نيز با همان حواس باطني ممكن خواهد بود.

This article compares the viewpoint of Ghazali and molavi about vision of God. Ghazali and Molavi are Asharites and both believe in the vision of God. In addition to the theological view, their mystical view has been effective in shaping their thinking about quality, location and visibility tool of the vision of God. Ghazali’s theologicalʹs view is dominates his mystical view but Molaviʹs mystical view is dominates his theologicalʹs view. Ghazali, like other Ashʹarites, believed that God is not visible in the world. He is visible only in the other world and only for the believers with outward eye. Molavi is not absolute emulator of Asharitesʹ theology. He believes that God is visible with heart’s eye in the world and the other world. But the outward eyes are incapable of vision of God. Human being has innate senses that make the humanʹs dignity, and god is visible with the inner senses.