ارزيابي تاب آوري اقتصادي و نهادي جوامع شهري در برابر سوانح طبيعي مطالعه ي موردي: زلزله ي محله هاي شهر تهران

Evaluating the economic and institutional resilience of urban communities to natural disasters using PROMETHE technique Case study: Tehran neighborhoods

امروزه جوامع در تلاش براي دست يابي به شرايطي هستند كه در صورت وقوع بحران، بازگشت سريع آن‌ها را به وضعيت پيش از بحران (اوليه يا عادي) فراهم سازد. از اين رو در سال‌هاي اخير به تاب آوري به جاي آسيب پذيري تاكيد خاصي مي‌شود. اين پژوهش از نوع كاربردي است كه با استفاده از روش توصيفي- تحليلي به شناسايي شاخص‌ها و عوامل موثر بر تاب آوري اقتصادي و نهادي و ارزيابي ميزان آن ها در شهر تهران مي‌پردازد. در اين پژوهش ابتدا از طريق مطالعات كتابخانه‌اي، شاخص‌ها و عوامل موثر بر تاب آوري اقتصادي و نهادي شناسايي و تعريف عملياتي شدند، سپس با استفاده از پرسشنامه‌اي در قالب فرآيند تحليل سلسله مراتبي، وزن نهايي شاخص‌ها به وسيله ي كارشناسان داخلي و خارجي تعيين شد. در مرحله ي بعد با استفاده از دو پرسشنامه ي خانوار و ميداني، اطلاعات مورد نياز از خانوارها و محله هاي نمونه جمع آوري شد، سپس با استفاده از فرآيند تحليل سلسله مراتبي و روش PROMETHEE، محله هاي مورد مطالعه رتبه بندي شدند. نتايج تحقيق نشان داد كه از ميان شاخص‌هاي مورد مطالعه، شاخص ميزان خسارت با وزن 383/0 و شاخص ظرفيت جبران خسارت با وزن 281/0 از بعد اقتصادي، داراي بيشترين اهميت و شاخص عملكرد نهادي با وزن 127/0 و شاخص توانايي بازگشت با وزن 104/0 از نظر اهميت در شرايط متوسط و شاخص‌هاي بستر نهادي و روابط نهادي از بعد نهادي با اوزان 056/0 و 049/0 داراي اهميت كمتري هستند. همچنين با توجه به روش PROMETHEE، اولويت بندي نهايي محله هاي مورد مطالعه نشان داد كه محله هاي قيطريه، ستارخان، نارمك و قلعه مرغي از نظر شاخص هاي تاب آوري اقتصادي و نهادي به ترتيب در رتبه هاي اول تا چهارم قرار دارند.

Nowadays, communities are more focused on rapid recovery and returning to pre-crisis status in the event of a crisis. Therefore special emphasis is being put on the notion of resilience instead of vulnerability. In this applied research, descriptive-analytical methods were used to identify the indicators affecting economic and institutional resiliency and to evaluate these indicators in the city of Tehran. After defining the indicators through library-based studies, their weights were calculated using a questionnaire answered by domestic and foreign specialists and AHP method. In the next stage a field study was carried out to gather the required information from the sample households and neighborhoods. And finally AHP and PROMETHE methods were used to rank the resilience of the sample neighborhoods. Results indicate that economic indicators of ‘Loss rate’ (0.383) and ‘Compensation capacity’ (0.281) have the highest weights while ‘Institutional efficiency’ (0.127) and ‘Ability to recover’ (0.104) are of medium importance and ‘Institutional context’ (0.056) and ‘Institutional relations’ (0.049) are the least significant indicators. Furthermore, based on PROMETHE method, Gheitarieh, Satarkhan, Narmak and Ghale Morghi were ranked as the first four neighborhoods in terms of economic and institutional resilience.