فقر و غنا از ديدگاه هجويري و خواجه عبدالله انصاري

Indigence and Abundnace from Hojviri and Khaje Abdollāh Ansari’s Points of View

فقر وغنا در ادبيات ايران و به خصوص در آثار عرفاني، سابقه‌اي كهن و جايگاهي والا دارد. «فقر» در لغت به معناي درويشي و نداري و «غنا»، نقطه مقابل آن و به معني توانگري، بي‌نيازي و دولتمندي است. از ديدگاه هجويري و خواجه عبدالله انصاري، غنا در معني توانگري و دولتمندي حقيقي، خاصّ حق است و غناي خاصّ خلق، غناي دل، در معناي توانگري قلب است. توانگري قلب مقامي است كه بنده در آن، خود را از همه جهان و جهانيان بي‌نياز مي‌داند و چون حقّ را يافته، التفاتي به ماسوي‌الله نمي‌كند. از سوي ديگر، فقر نيز در معناي درويشي، همانا نيازمندي به خداي ـ تعالي ـ است. درويش در اين نيازمندي به هيچ سببي از اسباب دنيايي تعلّق خاطر ندارد. وي با رسيدن به مرتبه حقيقت فقر يعني از دنيا برهنه گرديدن و به فنا في الله رسيدن، به توانگري راستين يعني ايمن بودن به خداي ـ تعالي ـ مي‌رسد. در اين مقاله با استناد به سخنان بزرگان طريقت، غناي دل، يافتِ ولي‌نعمت و نفي نعمت، و فقر، نفي اسباب و اثبات مسبب ـ قادر متعال ـ است. بنابراين اين مقاله با تفسير و توضيح فقر و غنا و مراتب آن، كوششي است براي اثبات آنكه اين دو واژه مرادف يكديگر و گوياي دو مقام و درجه در عرفان با يك معنا و مفهوم مشترك از ديدگاه عرفاني است.

Indigence and Abundance from Hojviri and Khaje Abdoll?h Ansari’s Points of View S. Mousavi Sirj?ni Scientific Board of Islamic Azad University-South Tehran Branch Indigence and abundance (faqr and ghan?) are two major keywords in Iranian Islamic mystical literature. They are two opposing concepts, referring to poverty as opposed to richness. For Hojviri and Khaje Abdoll?h, abundance is Divine attribute, but it can be a human attribute meaning the richness of heart. In Islamic mysticism, richness of heart is a mystical state referring to needlessness from everything but God. On the other hand, indigence is needfulness to God, and via this needfulness the mystics reach the station of ecstasy (fan?s fi Allah). This article expounds these subjects from Hojviri and Kaje Abdoll?h Ans?ri’s, the two famous Iranian mystics, points of view. Keywords: Indigence, abundance, research poverty, voluntary poverty, emergency poverty.