مكان يابي، تعيين فرم و سازمان فضايي شهر كِلار در سده هاي نخستين اسلامي بر اساس شواهد باستان شناختي

منابع تاريخي سده هاي نخستين اسلامي از «كِلار» به عنوان شهري آباد و پايگاه اسپهبدان غرب طبرستان در منطقه كوهستاني و هم مرز ديلم، مطابق با كلاردشت در مازندران كنوني ياد كرده اند. اين شهر در اواسط سده سوم به عنوان مركز سياسي قيام مردم طبرستان به رهبري حسن بن زيد علوي عليه طاهريان جلوه گر مي شود. با وجود اهميت كلار در سده-هاي اوليه اسلامي، باستان شناساني كه بقاياي تپه باستاني كِلار در كلاردشت را مورد مطالعه قرار داده اند، شواهد محكمي از استمرار حيات شهر اسلامي كِلار در سطوح فوقاني تپه مذكور ارايه نكرده اند. اگرچه نشانه هايي از استمرار استقرار در عرصه و حريم اين تپه باستاني در سده هاي اوليه اسلامي به دست آمد، قطر لايه اسلامي به اندازه اي نازك ثبت شده (50 سانتي متر) كه به هيچ وجه نمي تواند مويد استقرار شهر قدرتمند اسلامي كلار در اين مكان باشد. فرض بر آن است كه فرمانروايان اسلامي كلار، نقطه اي را با فاصله اي نه چندان دور از كلار ساساني، با قابليت هاي خاص دفاعي و معيشتي انتخاب نموده باشند. در اين مقاله براي مكان يابي و معرفي بقاياي شهر اسلامي كلار، منابع مكتوب سده هاي نخست و مياني اسلام و نيز نتايج بررسي سيستماتيك نگارندگان مورد استفاده قرار گرفته است. نتايج روشن ساخت كه محوطه اي با وسعتي بالغ بر 25 هكتار و به نام محلي «شهردِلِه(1) » (Shahr-e Dele) در فاصله 5/1 كيلومتري محور شمالي تپه كلار و در مجاورت حريم شمالي رودخانه سردآبرود، همان شهر اسلامي كلار است. بدين ترتيب فرمانروايان اسلامي كلاردشت، شهر جديدي را (جداي از شهر ساساني) در منطقه احداث و مركز حكمراني خود ساخته اند.

Historical sources of early Islamic centuries have been introduced “Kelaar” as an flourishing city in the mountainous area between Tabarestan and Deilam which nowadays is known as “Kelardasht” in Mazandaran. In the middle of 3rd century, this city appeared as the political center of Tabarestan uprising against Taherian dynasty under Hassan Ibn Zaid-e Alavi leadership. Despite of its importance in the early Islamic centuries, archaeologists who studied the remains of “Tappeh Kelaar” site in the Kelardasht, didn’t recognize strong evidence of continuous Islamic occupation on the upper levels of site. Although there have been some evidence of early Islamic occupations in the tappeh Kelar, but its low density layers (50 Cm) may not imply for a long term occupations to assign it as a city as written sources indicated. It is assumed that Muslim rulers selected a place with a specific defensive and subsistence capability near the sassanian Kelaar. In order to find and introduce remains of Islamic Kelaar, data gathered from studying the early and middle Islamic written sources as well as data from systematic surface survey. According to the results, it is probably obvious that “Shahr-e Dele”, a site with 25 hectares extent, in the 1.5 km north of “tappeh Kelaar” and near the northern part of “Sardabrood” river, can be regarded as the Islamic Kelaar city. So, the Kelardasht Muslim rulers have built a new city (apart from sasanian Kelaar) as their government center.