شگردهاي بديع تصويري در ادبيات كلاسيك فارسي

Pictorial Figures of speech in Persian Classical Literature

بديع تصويري كه امروزه با نامهاي ديگري چون شعر ديداري، كانكريت، عيني، طرح وار، انگاره دار، تجسمي، تجسيم، نگاره، خوانديدني، پلاستيك و نقاشي شعر نيز ناميده ميشود، مجموعه شگردهايي را گويند كه به كمك آنها شاعر يا نويسنده درصدد ايجاد ارتباط بين هنر نقاشي و ادبيات و ارايه اثري تركيبي، از اين دو هنر است؛ يعني علاوه بر ارتباط كلامي، در پي ايجاد ارتباط تصويري با مخاطب است. بنابراين علاوه بر استفاده از امكانات و شگردهاي بلاغي، با به تصوير كشيدن و ديداري كردن انديشه شاعرانه خويش ارتباط قويتر و ملموستري با مخاطب برقرار ميكند. البته اين به تصوير كشيدن و نگارگري را نه با استفاده از مواد اوليه و تكنيك هاي نقاشي و نگارگري، بلكه با زبان و عناصر سازنده آن از قبيل واجها، سازه ها، كلمات و جملات، به همراه قدرت شاعريِ خويش در استفاده از تمام امكانات زبان، اعم از امكانات دِلالي، لفظي، موسيقيايي، بلاغي، و نوشتاري و مخصوصاً تصويريِ آن انجام ميدهد. در اين مقاله برآنيم نشان دهيم كه تصويرسازي با شكل نوشتاري سخن و برخي هنجارگريزيهاي ديداري، بسيار پيشتر از صورتگرايي روسي در ادبيات فارسي وجود داشته و سابقه برخي از انواع آن به اندازه عمر شعر فارسي دري است، و برخي ديگر جديد و متاثر از شعر ديداريِ ساير ملل است. در نهايت برآنيم تقسيم بندي جامعي از اين شگردها در ادب فارسي ارايه دهيم. گفتني است واژه تصوير در اين مقاله به معني اصطلاح ادبيِ ايماژ (image) كه در علم بيان مطرح است، نيست، بلكه به معني نگاره (picture) است.

Pictorial Figures of speech, also known as visual poetry, concrete poetry, pattern poems, shaped poems, altar poems, is the Figures that join painting and literature. The poet is going to have a pictorial communication with his audience in addition to verbal one. So he uses written aspects of the poem in order to make a painting not by the affinities of painting art, but by the language and its components, with his versification talent. The lines in such poem are written in a way that their printed shape is in the outline of the subject of the poem. The authors in this essay intend to describe lingual signs in a linguistic, especially semiotic point of view and then represent formalists view about poetic rule of the language. We study the phonetic and written deviations as the ways of pictorial versification and show that these figures has been used by Persian poets many years ago, and visual poetry is not completely a western phenomenon, although some recent kinds derived from the western literature. Unfortunately the authors of Persian rhetoric books didn’t pay much attention to visual figures of speech. So we try to represent a complete outline and division of these figures in this essay and the next part. The term image in this essay does not necessarily means in its terminological meaning of poetics but it means picture.