تحليل روابط كتاب‌شناختي اثر به اثر در كتاب‌هاي فارسي حوزه‌ي علوم پزشكي بر اساس الگوي ملزومات كاركردي پيشينه‏ هاي كتاب‌شناختي

Analyzing Bibliographic Relationships between Persian Medical Books based on Functional Requirements for Bibliographic Records

مقدمه: سازمان‏دهي كاربرمحور اطلاعات، يكي از مهم‏ترين اهداف علوم كتابداري و اطلاع‏رساني است. براي نيل به اين هدف، IFLA (International federation of library associations) الگوي اف.آر.بي.آر. (Functional Requirements of Bibliographic Records يا FRBR) را ارايه كرده است. اين پژوهش با هدف شناسايي و تحليل روابط كتاب‌شناختي كتاب‏هاي فارسي منتشره‌ي حوزه‌ي علوم پزشكي در فاصله‌ي سال‏هاي 89-1385 بر اساس الگوي اف.آر.بي.آر. و بررسي ميزان تطابق اين الگو با كتاب‏هاي حوزه‌ي علوم پزشكي انجام شد. ‏روش بررسي: روش پژوهش پيمايش توصيفي و جامعه‌ي اين پژوهش شامل كليه‌ي پيشينه‏هاي كتاب‌شناختي حوزه‌ي علوم پزشكي موجود در OPEC (Online public access catalog ) كتابخانه‌ي ملي ايران به تعداد 105/926 كتاب فارسي در فاصله‌ي سال‏هاي 89-1385 بود. روش جمع‏آوري داده‏ها، به صورت سرشماري و از طريق مراجعه به اپك كتابخانه‌ي ملي ايران و مشاهده‌ي مستقيم بود. داده‏ها پس از گردآوري و ورود به رايانه و استفاده از نرم‏افزار Excel، تجزيه و تحليل شد و در قالب جداول و نمودارها در راستاي نيل به اهداف پژوهش مورد استفاده قرار گرفت. ‏يافته‏ها: يافته‏ها نشان داد كه در فاصله‌ي سال‏هاي مورد بررسي از مجموع 105926 كتاب‏ فارسي منتشر شده، 3781 كتاب (معادل 56/3 درصد) در حوزه‌ي علوم پزشكي بود. از مجموع كل كتاب‏هاي حوزه‌ي علوم پزشكي نيز تنها 390 كتاب (معادل 31/10 درصد) داراي روابط كتاب‌شناختي اثر به اثر بودند. بيشترين فراواني انواع روابط كتاب‌شناختي در بين كتاب‏هاي فارسي حوزه‌ي علوم پزشكي در فاصله‌ي سال‏هاي مورد بررسي، «تلخيص» بود و در مراتب بعدي، روابط «اقتباس و متممي» (ضميمه‏اي) قرار داشتند. ‏نتيجه‏گيري: هر چند كه الگوي اف.آر.بي.آر در سازمان‏دهي دانش بسيار مورد تاكيد است، اما به دليل تفاوت ماهوي علوم پزشكي با ساير علوم و ماهيت تجربي بودن آن، ميزان روابط كتاب‌شناختي اثر به اثر، به عنوان پايه‏هاي اف.آر.بي.آر. در آن بسيار كم است. از اين‌رو، در شرايط كنوني به نظر مي‏رسد كه اجرايي كردن اف.آر.بي.آر. در سازمان‏دهي كتاب‏هاي حوزه‌ي علوم پزشكي، حداقل در بخش روابط كتاب‌شناختي اثر به اثر مقرون به صرفه نباشد. ‏واژه‏هاي كليدي: تحليل؛ اطلاعات كتاب‌شناختي؛ مديريت دانش؛ كتاب‌ها

Introduction: One of the most important goals of library and information sciences is the user-oriented organization of information. Thus, the International Federation of Library Associations (IFLA) presents the functional requirements for bibliographic records (FRBR) model. This study examined the bibliographic relationships between Persian medical books based on the FRBR model, during 2006 to 2011 and reviewed the compliance rate of this model with the Persian medical books. Methods: This was a descriptive survey. The study population consisted of all the medical bibliographic records in the National Library of Iran’s online public access catalog (OPAC) during 2006 to 2010. The data were collected using National Library of Iran OPAC. Method of data collecting was direct observation of bibliographic records in National Library of Iran OPAC. After collecting data and creating tables and figures in Microsoft Excel Software, the data were analyzed to fulfill the research objectives and also to draw conclusions. Results: The results showed that out of total 105,926 books published in Persian, 3,781 books, i.e. equivalent to 3.56% were in the field of medical sciences. In total number of medical Persian books, only 390 books, i.e. equivalent to 10.31%, had the work-to-work bibliographic relationships. The most common types of bibliographic relationships in Persian medical books in the studied years consequently were "summarization", "adaptation" and "supplement”. Conclusion: Although the FRBR model is much emphasized, because of substantial differences of medical sciences with other sciences, especially the humanities (e.g. literature and arts), its experimental nature is very low based on scientific methodology [experiment, observation, hypothesis and conclusion by (proof theory)], the rate of "work-to-work bibliographic relationships", as the basic concept of FRBR. At present, according to this survey, implementation of FRBR in cataloging and organizing books in the field of medical sciences would not be cost effective. Keywords: Analysis; Bibliographic Information; Knowledge Management; Books Received: