ديوانه‌نمايي و ديوانه‌نماها در مثنوي معنوي

"Wisdom mads" in Masnavi Manavi

عقلاي مجانين يا فرزانگان ديوانه‌نما كه گاه بهاليل نيز خوانده مي‌شوند، جايگاه ويژه‌اي در ادبيات عرفاني دارند. در برخي از حكايات مثنوي، اقوال و احوال حكيمانه و در عين حال رازآلود اين شوريدگان با ظرافت خاصي در قالب حكايات عاميانه بيان شده است. مولانا با آوردن تمثيل‌هاي پُرمعنا، در پي نشان دادن حكمت و معرفت عميق اين دسته از اولياي الهي، خلاف ظاهر غيرعادّي و ديوانه‌وار آنان و تبيين لايه‌هاي عميق شخصيت آنهاست. وي شناخت اين نوع ديوانگان از ديوانگان معمولي را مستلزم نوعي بصيرت باطني و فراست معنوي مي‌داند. حال و مقام اين شوريدگان و اطوار جنون معنوي آنها، به‌ويژه در دفتر دوم مثنوي معنوي، بيان شده است. مولوي جنون مافوق عقل اين ديوانگان را نمادي از اماته نفس و احياي قلب عارفان و نشانه‌اي از حرّيت و آزادگي آنان مي‌داند. وي در حكايت «آن بزرگي كه خود را ديوانه ساخته بود»، ضمن توصيف دقيق خصوصيات و مراتب معنوي اين عارفانِ ديوانه‌نما، آنها را داراي مقام ولايت دانسته و جنون يا جنون‌نمايي ظاهري آنان را گاه بهانه ستر حال آنان براي وارد نشدن در نظام قدرت و نيز وسيله‌اي براي اعتراض در برابر ارباب قدرت از طريق نفي عظمت جباران عصر مي‌داند.

"Wisdom Mads" in Masnavi Manavi H. S?ahkuhiy?n Assistant Professor of IAU, T?kest?n Branch In the Islamic tradition, Bohlool is the symbol of "wisdom mad". He was a well known judge and scholar, and companion of the Im?m Musa al-Kadhimin. According to the Imamʹs order he acted insanely inorder to save his own life. Nevertheless, people acknowledged his superior wisdom and excellence. In Persian Literature, many of his stories are narrated and have been inspiring for Persian poets. Mowl?n? Jal?l-al Din Balkhi, in his Masnavi Manavi, has referred to this character and narrated some stories about "wisdom mads". In this article, with regard to the Book II of Masnavi Manavi and the story of Zuʹl Nun, a mystic that acted mad, the personality of this character is studied. Keywords: Mowl?n? Jal?l-al Din Balkhi, Wisdom Mad, Mysticism, The Blameworthy, Divine madness. Email: hatef.siahkuhiyan@gmail.com