بررسي تحليلي اوضاع ماوار النهر قرن شانزدهم ميلادي (با استناد به سفرنامه‌ها و منابع روسي)

Analytical Study of Conditions in Transoxiana in 16th Century AD (Based on Travelogues and Russian Sources)

سفرنامه‌ها از مهمترين منابعي هستند كه در بررسي‌هاي تاريخي مورد توجه قرار مي‌گيرند. در اين پژوهش سعي گرديده تا با بررسي سفرنامه‌ها و تحليل و تطبيق منابع تاريخي با استفاده از روش كتابخانه‌اي، تصويري روشن و پاسخي صريح به وضعيت و اهميت سياسي و نظامي و تجاري منطقه استراتژيك ماورا النهر در خراسان بزرگ ارايه داد. همزماني قرن 16 ميلادي با آغاز سلسله صفويان در ايران و گسترش روابط خارجي با ملل شرق و غرب ايران باعث گرديد تا قرن 17 ميلادي بعنوان قرن سفر و سفرنامه‌ها در تاريخ شناخته شود. توسعه سفرها و گسترش راهها،‌ ماورا النهر را منطقه مهم اقتصادي در تجارت راه ابريشم قرار داد و اين منطقه كليد استراتژيك رابطه با شرق در حكومت صفويان قرار گرفت. از آنجا كه مورخين روس نيز بر اسناد و مدارك اين منطقه اشراف داشته‌اند سعي گرديده علاوه بر بررسي و تحليل موضوعي منابع با سفرنامه‌ها نتايج به دست آمده را با منابع اصلي روسي نيز تطبيق و تحليل نمود. تا بدين وسيله وضعيت روشني با استناد و تحليل منابع از روند تحولات سياسي و تجاري منطقه مشخص و واضح گردد.

Travelogues are among the most important sources considered in historical researches. In the present study, we have tried to investigate travelogues and analyze the historical sources comparatively using the library research method to present a vivid picture of the political, military and commercial conditions of the strategic region of transoxiana in the great province of Khorasan. The coincidence of the 16th century AD with the beginning of Safawid rule in Iran and Safawids’ increasing foreign relations with nations east and west of Iran made the 17th century AD known as the century of travels and travelogues. An increase in travels and roads made transoxiana an important economic region in the trades of the Silk Road, making it a strategic key to relations with east under Safawids. Since the Russian historians were also quite aware the documents in this region, we have tried to do a thematic analysis of related sources while comparing them with the original Russian travelogues and sources. Furthermore, this analysis clarifies the situation so that we may have a vivid picture of political and commercial developments there.