بررسي مضامين عرفاني كتيبه‌هاي مقبره شيخ صفي (با تكيه بر صفوه الصفا و ديگر متون عرفاني)

Mystic Contents of Inscriptions of Sheikh Safi al-Dinʹʹs Tomb

جريان عرفان، جنبه شاخصي از معنويت اسلام است كه در عرصه‌هاي گوناگون فرهنگي، هنري، ادبي و... فرصت رشد و نمو يافته است. يكي از بارزترين عرصه‌هاي رشد اين جريان مربوط به بناهاي مذهبي به‌ويژه مقابر است كه پس از مساجد بيشترين و مهم‌ترين حجم بناهاي بازمانده از معماري ايران دوران اسلامي ‌را به خود اختصاص داده است. مقابر شيوخ و بزرگان متصوفه گونه‌اي از مقابر دوران اسلامي ‌است كه معمولاً به‌وسيله مريدان در داخل همان خانقاه شيخ و با خصوصيات ويژه‌اي ساخته شده‌اند. موضوع اصلي اين تحقيق بررسي و كشف تاثيرات عرفان اسلامي ‌به‌طور عام و تصوفِ مكتب شيخ صفي به‌طور خاص بر مضامين كتيبه‌هاي قرآني و حديث مقبره اين عارف و صوفي بزرگ با تكيه بر متون عرفاني به‌ويژه كتاب صفوهالصفا به‌عنوان زندگينامه و مرامنامه عرفاني شيخ صفي است. نكته اساسي در اين راستا اثبات اين حقيقت است كه اصولِ عرفان و تصوف اسلامي فقط محدود به يك عقيده و طرز خاصي از زندگي نبوده، بلكه به‌طور گسترده‌اي در ساير ابعاد زندگي عرفا و متصوفه، از جمله در نحوه تزيين و انتخاب مضامين كتيبه‌هاي مقابر آنها نيز موثر بوده است. با توجه به يافته‌هاي تحقيق، مضامين كتيبه‌هاي قرآني و حديث مقبره شيخ صفي‌الدين اردبيلي؛ ارتباط مستقيم با مفاهيم عرفان اسلامي ‌و به‌ويژه آرا و انديشه‌هاي صوفيانه مكتب صفويه دارد كه به تفصيل در صفوهالصفا و ساير متون عرفاني تشريح و تفسير شده است.

Mystic Contents of Inscriptions of Sheikh Safi al-Dinʹs Tomb S. Hosein? Assistant Professor of Architecture and Art, Mohaqqeq Ardeb?l? University In Islamic architecture the tombs, esp. those of the mystics’, are the most noteworthy architectural constructs next to mosques. Nearly all these mausoleums have some type of surface inscription in the stone, stucco, marble, mosaic and/or painting; and specific verses from Quran or poems from famous poets are inscribed according to the functions of architectural elements. The present article tries to study the influence of Islamic mysticism in inscriptions of the tomb of Sheikh Safi-ad-din Isʹhaq Ardebili (1252-1334), eponym of the Safavid dynasty, based on Safvat as-saf?, a hagiography of Sheikh Safi, written by Ebn Bazz?z (d. 1391-2), a disciple of Safi ad-Dinʹs son and successor, Sadr al-D?n M?s?. Keywords: Islamic Architecture, Islamic Mysticism, Quranic Inscriptions, Sheikh Safi-ad-din Isʹhaq Ardabili, Safvat as-saf?. Email: Hhoseyny@uma.ac.ir