برآورد دامنه مطلوب مخارج تحقيق و توسعه درايران:نقد و بررسي سياست هاي علمي و فناوري برنامه پنجم

Estimation Desirable Scope of Research and Development Intensity in Iran (Critiques on Science and Technology Policies of Fifth Plan)

هدف از اين مقاله، نقد و بررسي هدفگذاري كمي مخارج تحقيق و توسعه در قانون برنامه پنجم و سياست هاي اجرايي علمي و فناوري است. در اين مقاله با توجه به شواهد نظري و مطالعات تجربي مجموعه عوامل توضيح دهنده و اثرگذار بر تحقيق و توسعه شناسايي و مدل سازي شده است. نظام حقوق مالكيت معنوي و درجه كارآمدي دولت در تعريف، تضمين و اجراي حقوق مالكيت، ساختار هاي صنعتي و فناوري اقتصاد، درجه باز و رقابتي بودن اقتصاد، ساختار و وزن بنگاه هاي بزرگ مقياس در تحقيق و توسعه، نوع تامين مالي مخارج تحقيق و توسعه توسط بنگاه هاي تجاري، دولت و يا بخش خارجي و ساختار تابع توليد تحقيق و توسعه و جريان نهاده ها و ستانده هاي حاصل از آن، از اصلي ترين متغيرهاي درونزاي تعيين كننده مخارج تحقيق و توسعه در هر اقتصادي است. مقايسه تطبيقي عوامل اصلي اثر گذار بر شدت تحقيق و توسعه در ايران در مقايسه با متوسط سازمان كشورهاي همكاري و توسعه (OECD)، نشان مي دهد كه ظرفيت هاي ملي جذب موثر مخارج تحقيق و توسعه در ايران به طور متوسط كمتر از 20 درصد متوسطOECD است. شواهد نشان مي دهد كه بخش عمده تحقيق و توسعه در ايران برونزا و با اعتبارهاي تحقيقي دولتي تعيين مي شود. بالطبع نمي توان انتظار زيادي براي كارآيي مخارج انجام شده نيز داشت؛ چرا كه متناسب با ظرفيت هاي ملي جذب تحقيق و توسعه در اقتصاد، تامين و جذب نشده است. با توجه به آسيب شناسي به عمل آمده، سه پيشنهاد اصلاحي مشخص براي اصلاح سياست هاي تحقيق و توسعه برنامه پنجم در جهت كارآمدي و افزايش بازدهي مخارج صرف شده ارايه شده است. در پيشنهاد مهم اول، عنوان شده است كه هدفگذاري مخارج تحقيق و توسعه موثر از توليد ناخاص ملي در پايان برنامه به 5/1 درصد در سال برسد. قيد شده است تغيير نگرش بنيادي به موضوع اعتبارات پژوهشي در جهت محوريت بنگاه ها و بخش غير دولتي براي كارآمد سازي منابع مصروف شده الزامي است. پيشنهاد دوم، بر تكيه و اصلاح سياست هاي نرم افزاري تحقيق و توسعه استوار شده است. نظام پژوهشي در ايران به مولفه هاي سخت افزاري و شاخص هاي كمي نظير بودجه و امكانات، ساختار و تشكيلات و در بعد محصول صرفاً توليدات سخت افزاري سطح اول تحقيق و توسعه يعني مقالات چاپ شده و امثال آنها توجه فراواني دارد. به همين جهت پيشنهاد شده است مولفههاي نرم افزاري تحقيق و توسعه نظير نظام حقوق مالكيت، نظام سيستم ابداعات ملي، نظام يادگيري ملي، نظام انگيزش و پاداش، ارزيابي كارآمدي، بازار پژوهش و رابطه تعاملي تحقيق و توسعه با مولفه هاي رقابت ناپذيري اقتصاد مورد توجه برنامه قرار گيرد. پيشنهاد سوم ناظر بر توسعه نطام آمار و اطلاعات تحقيق و توسعه در ايران است.

The aim of this article is to review the quantitative targeting of research and development expenditure in the Fifth Plan Act and executive policies of the science and technology. This article models the explaining and affecting factors of the research and development regarding to the theoretical and experimental studies. The main determinants of R&D expenditure in each economy are as follows: the intellectual property rights system; degree of government efficiency in defining, ensuring and implementing property rights; industrial structure and economy technology-intensiveness; the degree of economic openness and competitiveness; the share of large-scale firms in research and development; methods of R & D expenditure financing and the R& D production structure. The comparative comparison of main influencing factors on the research and development Intensity (RDI) in Iran with OECD RDI shows that the effective national absorption capacity of R& D expenditure in Iran, on average, is less than 20% of OECD corresponding capacity. The evidence shows that the bulk of research and development in Iran is financed by the government research credits. Naturally, we expect that effectiveness of R&D expenditure would be negligible, since the provided expenditure is not proportional to the national absorption capacity of research and development. According to pathology results, three amendments are proposed to research and development policies of the Fifth Plan in order to increase the efficiency and the productivity of R&D expenditure. The first major amendment is that the targeting of effective research and development expenditure of gross national product reach to 1.5 % in the end of the plan. Also, a fundamental attitude change towards research credits with focus on firms and non-governmental sector is essential for efficacy of consumed resources. The second proposal emphasizes on the software research and development policies. The Iranian research system focuses on hardware components and quantitative indicators, for example, budget, organization and the first-level R&D hardware products i.e., scholar papers. It is recommended that the software components of R &D including the property rights system, the national innovation system, the national learning system, motivation and reward system, efficacy evaluation, the research market, and interactive relationship of the research and development with economic competitiveness components are included in development plans. The third proposal is to develop the statistics and information system of R & D in Iran.